Temettüat defterleri vergi gelirlerinin kaydedilmesi için birer resmî belge olarak düzenlenmiştir. Vergilendirmenin düzenlenmesi amacıyla ülkenin sahip olduğu maddi kaynakların belirlenmesi ve ordu için sağlanabilecek insan gücünün tespiti gibi gereklilikler insanların sayısı ve ekonomik gücü hakkında doğru bilgi edinme zorunluluğunu getirmiştir (74).
Bu amaçla düzenlenen defterlerden olan Temettüat defterlerinde hanelerin maddi durumları verilirken gelirleri “temettüat” olarak kaydedilmiştir.
Gelir Çeşitleri Kuyucak Kazasına ait Temettüat defterinde vergi mükelleflerinin gelir miktarları ve yıllık toplamları ayrı ayrı belirtilmiştir. Köylerin ve mahallelerin gelirleri tarım, hayvancılık, emek-yoğun ve meslek ve sanatkârlar diye gruplandırılabilir.
Tarım geliri; ekili (tarla) tarım alanlarını, ekili olan veya olmayan tarım arazilerinden sağlanan gelirleri, orman ürünlerinden (palamut gibi) elde edilen kazançları, tarla icarlarını, ortaklık gelirlerini kapsamaktadır.
Hayvancılık geliri; sağmal inek, sağmal koyun, yoz koyun, sağmal keçi, yoz keçi olarak, gelir getirmeyen hayvanlar ise merkep, katır, Bargir (beygir) ve arı kovanından elde edilen gelirleri kapsamaktadır.
Yoğun-emek gelirleri kol ve beden gücünün öne çıktığı hizmetkârlık, çobanlık, odunculuk, gündelikçilik vb. gelirleri içermektedir.
Meslek ve sanatkârlık ile ilgili gelirler hane reislerinin veya yakınlarının sahibi olduğu esnaflık veya sanattan elde ettiği gelirlerden ibarettir
Temettüat Defteri’nde küçük esnaf olarak niteleyebileceğimiz demirci, çulha, ekmekçi gibi meslek dalları ve sanatkârların gelirleri de “esnaflıktan” olarak belirtilmiştir.
Kuyucak Kazasında hiç şüphesiz en çok kazanç sağlanan faaliyet tarımdır. Yaygın olarak 8 faaliyet kolundan gelir sağlanmaktadır:
Kamu görevi: (köy kâtibi, asker, ziraat müdürü, muhtar, asker emeklisi),
Din adamı: (imam, müezzin, hatip),
Yoğun emek: (Hizmetkâr, oduncu, çoban, ırgat, rençper),
Esnaf ve Sanatkâr: (Halaç, semerci, kasap, çerçi, çulha, ekmekçi, keçeci, berber, demirci, bezzaz, dülger, duvarcı, nalbant, kahveci, değirmenci,).
Bunların içinde din adamları, muhtarlar, köy kâtipleri sosyal bir sınıf olmayıp, sade hane reisleri gibi üretimde aktif olarak yer almakta, sadece bazı gelirleri vergilerden (yıllık vergi ve vergüy-i mahsusa gibi) muaf tutulmaktadırlar.
Temettüat defterinin en üst satırında, daha da önce açıkladığımız gibi hane reis için, gelir durumuna arazi büyüklüğüne, hayvan sayısına ve mal varlığına uygun olarak, bir sene önce ödemiş olduğu “vergüy-i mahsusa” özel yıllık verginin miktarı belirtilmiştir. Bu vergi tamamen takdire dayanmakta idi. Daha sonra vergiye tabi tarım ürünlerinden alınan öşürler miktar, değer ve tutar belirtilerek verilmiştir. Hane reisinin adının altında işlemekte olduğu veya nadasa bıraktığı tarlaların miktarı (dönüm cinsinden) yıllık hâsılatları yazılmıştır.
Hayvan varlıkları, sayıları hâsılat tutarları deftere işlenmiştir. Temettüat Defteri’nde tarım ürünleri ve hayvancılık gelirlerinin bir yıllık hâsılatlarını kapsamaktadır.
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.