Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Devri öncesinde örfi vergiler adı altında çeşitli vergiler tahakkuk ettirilmekte idi. Tanzimat ile beraber başlayan batılılaşma süreci her alanda olduğu gibi maliye konusunda da eskinin terk edilmesine yol açmıştır. Bunlardan divani ve örfi vergiler kaldırılarak daha adaletli olacağı kanaati ile yeni vergiler ihdas edildi. Tanzimat dönemi idarecilerinin bu vergileri vergi-i mahsusa adı altında toplayarak tek bir vergi haline dönüştürdüklerini görmekteyiz.
Tanzimat dönemi sonrasında vergü-yi mahsusa, öşür ve temettüat olmak üzere üç vergi çeşidi uygulamaya konuldu.
H.1256/ M.1840 yılından itibaren uygulanmaya başlayan ve bazı istisnalar haricinde ekonomik durumlarına göre herkesten alınan vergi-yi mahsusa Tanzimat idarecileri tarafından örfi vergiler yerine konulmuş olup, “An-cemaatin vergi”, “Vergü-yi Mahsusa”, “Vergü” ve “Komşuca alınan vergü” gibi adlar verilmiştir (81).
Temettüat Defterlerinde bu vergi, “sene-i sabıkada vergisi” , “Sene-i sabıkada Vergü-yi mahsusadan ita eylemiş olduğu”,” Sene-i sabıkada vergüy-i mahsusadan ita etmiş olduğu/ödemiş olduğu/vermiş olduğu”,şeklinde yazılarak, vergi Guruş cinsinden kaydedilmiştir.
Bu vergi de halkın sahip olduğu emlâk, arazi, hayvan ve icra ettikleri ticaret dikkate alınarak toplam kazançları üzerinden adaletli bir vergi alınması amaçlanmıştır. Vergü-yi Mahsûsa, 1860 yılına kadar devam etmiştir önce kazalar arasında, ardından kasaba ve köyler arasında, son olarak vergi mükellefleri arasında mali ödeme güçlüklerine göre paylaştırılmaktaydı. Ayrıca“Vergü-yi mahsusa” olarak da adlandırılan ve dikey eşitliği sağlayabilme özelliği gösteren genel bir vergi niteliği taşımaktadır.
İncelemiş olduğumuz Kuyucak Kazasına ait temettüat defterlerinde da halktan alınan vergü-yi mahsûsa gelirleri ayrıntılı bir şekilde kaydedilmiştir. Defterlerde hane reisinin isim ve numara bilgisinin üzerinde vergü-yi mahsûsa bilgisi bulunmakta olup “Sene-i sâbıkada vergü-yi mahsûsadan bir senede vermiş olduğu” şeklinde yazılmış ve kuruş cinsinden hesaplanmıştır.
“Vergi-i mahsusa” ismiyle uygulamaya konulan vergi, ödeme gücünü referans almakta ve haneler arasında dağıtılmaktadır. Bu bağlamda Kuyucak Kazasında hanelerden toplanan vergi-i mahsusa 506 097,5 kuruştur. Toplanan verginin hane başına ortalaması 590 Guruştur.
1844 yılında belirlenen vergüy-i mahsusa tüm vergilerin yaklaşık olarak % 90’ıdır.
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.