TÜRK ÇİFTÇİSİNİN KISA ÖRGÜTLENME TARİHİ

Maalesef bu tarih pek öyle parlak bir geçmiş değildir. Bunun da birkaç nedeni bulunmaktadır:

Kolektif yaşama ve çıkarları koruma,

Örgüte bağların zayıf olması ve aidiyet duygusunun yetersizliği,

Siyasal örgütlerin üretici örgütlenmesini genelde kendileri ve amaçları için “tehlikeli” kabul etmeleri,

Diğer sektörler genelde birbirlerine “dost” iken tarım kesimini “rakip” ve aldatılması kolay kitleler olarak görmesi,

Üreticilerin siyasal birlik sağlamaktan uzak olmaları,

Üreticilerin mesleki çıkarları koruma refleksinin zayıf ve koordineli olamaması,

Birçok üretici örneğinin “bana ne çıkarı olacak” sorusundan yola çıkması,

Üretici örgüt liderliklerinin yeterli örgütsel eğitim almamış olmaları,

Üretici örgütlerini koruyan ve destekleyen yasaların yetersizliği,

Üretici örgütlerinin finans yetersizlikleri.

İşte bu nedenlerden dolayı Türk çiftçisinin örgütlenme tarihini çok kısa bir şekilde özetleyebiliyoruz.

“On üçüncü yüzyılda Anadolu Selçuklu Devletinin sonlarında kurulan Ahi Birlikleri, Ahi Evran tarafından kurulmuş en eski kooperatif benzeri oluşumdur (Zorlu ve ark., 2012; Serinikli, 2017).

Ahi Birlikleri bugünkü modern anlamda kooperatifçiliğin temeli olarak kabul edilebilir. Türkiye’de kooperatifçilik, Osmanlı döneminde Mithat Paşa’nın 1863 yılında başlattığı Memleket Sandıkları ile başlamıştır. Cumhuriyet döneminde ise bugünkü modern anlamda olan kooperatifçilik, M. Kemal Atatürk öncülüğünde kurulmuştur (Mülayim, 2013).

Türkiye’de eskiye dayanan kooperatifçilik sektörü, kaliteli ve bilinçli üretim açısından üreticilere yarar sağlayan bir istihdam alanı olmasına rağmen, halen günümüzde yeterli ve etkin çalışmadığı görülmektedir (Özalp ve Yılmaz, 2014). Türkiye’de kooperatifler, türlerine göre üç ayrı kanuna bağlı olarak kurulmuş ve faaliyet göstermektedir (TMKB, 2018):

1163 sayılı Kooperatifler Kanunu: Kooperatifçilik alanını düzenleyen temel kanundur. 24.04.1969 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kooperatifler Kanunu’nun 98. maddesine göre, kanunda aksine açıklama bulunmayan konularda Türk Ticaret Kanunu’ndaki anonim şirketlere ilişkin hükümler kooperatifler hakkında da uygulanmaktadır.

1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu: Tarım kredi kooperatiflerinin kuruluş ve işleyişleriyle ilgili özel hükümleri içeren bu kanun, 18.04.1972 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kanunda hüküm bulunmayan konular hakkında, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu hükümlerine başvurulmaktadır.

4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun: Tarım satış kooperatifleri için çıkarılan özel kanundur. 01.06.2000 tarihinde yürürlüğe giren bu kanun ile genel olarak tarım satış kooperatif ve birliklerine özgü hususlara yer verilmiştir. Bu kanunda düzenlenmemiş konularda ise, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu hükümleri uygulanmaktadır. Türkiye’de, 2017 yılı verilerine göre 13.660 adet üretici örgütü bulunmakta ve bu örgütlere ait üye sayısı 4.796.068’dir.

Yukarıdaki neden ve örgütlenme olaylarından dolayı “Üretici örgütlerinin içinde birim kooperatiflerin payı %91,38, üretici birliklerinin payı %6,61 ve ıslah amaçlı yetiştirici birliklerinin payı %2,01’dir.

Türkiye’de tarımsal kooperatiflerin, tarım ürünlerini alım payları 2010/11 üretim sezonunda ortalama %3 ila %63 arasında değişmektedir. Bu oranlar 2017/18 üretim sezonunda %3 ila %40 dolayındadır. AB’de tarımsal kooperatiflerin, tarım ürünleri alım payları ortalama %50 dolayındadır. Bu durum, Türkiye’deki tarımsal kooperatiflerin tarım ürünlerindeki alım payının düşük olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, üreticiler ürünlerini kooperatifler yerine genel olarak tüccarlara satmaktadır.

Kaynak: Türkiye’de Tarımda Üretici Örgütlenmesinin Önemi ve Gelişimi Bahri KARLI , Mevlüt GÜL , Bektaş KADAKOĞLU, Ayşe KARADAĞ GÜRSOY. (NAİM ÖZDAMAR-DENGE YAZAR VE BUHARKENT MUHABİRİ)