Osmanlı Devleti’nin tarımdan vergi toplamasına örnek olarak Aydın Sancağı Kuyucak(Ortakçı) kazasını ele almış; uygulamanın devamını sunmaktayız.
Daha önce belirttiğimiz şekilde düzenlenen Temettüat defterlerinin sonuna o köy veya mahalleye ait toplam “ vergü-yi mahsusa ve yıllık toplam temettüü” miktarı yazılmış, birinci ve ikinci muhtar ve imam tarafından mühürlenmiştir.
Defterin sonuna mührü vurmakla vazifeli olanlar, tahrir işleminin tam ve eksiksiz yapıldığını, herhangi bir şekilde su-i istimale ve istismara fırsat verilmediğini, adaletten ve hakkaniyetten ayrılmadığını belirten notu düştükten sonra mühürlemişlerdir.
Kiraya verilen gayrimenkullerde de aynı şekilde tahririn yapıldığı yıllık kira geliri ve buna karşılık ödenmesi gereken temettü miktarları bir sonraki yıl ödenmesi gereken tahmini temettü miktarı kaydedilmiştir. Yine, defterlere her mahalle veya köyün yazımı bittikten sonra buradan alınacak vergi ve toplam temettü miktarları defterlerin son sayfalarına yazılmıştır.
Kaza, köy veya mahallenin tarla, bağ, bahçe, tarım ürünlerinin çeşitleri ve miktarları, yetiştirilen hayvanların küçükbaş, büyükbaş ve hizmet hayvanı olduğu hakkında ayrıntılı bilgilere de ulaşılmaktadır.
1844 yılında düzenlenmeye başlanılan tahrirler neticesinde oluşan Temettüat defterlerinin düzeni şöyledir: Temettüat defterlerinin yazımı, tahriri yapılan eyalete bağlı sancak, kaza ve karye (köy) gibi bilgilerin verilmesiyle başlamaktadır. Hanelerin Müslüman ve gayrimüslim olarak ayrıldığı defterlerde her bir hane, birden başlanılarak numaralandırılmakta ve daha sonra hane reisinin ismi, varsa lakabı ve mesleği verilmektedir. Hanede erkek bulunmaması durumunda ise hane reisi kadın olarak, kocası veya babasının adı zikredilerek yazılmaktadır.
Bütün bu işlemler yapıldıktan sonra köy dışında ikamet edip, köy içinde emlaki veya gayrı menkulleri, köy içinde meskûn olup köy dışında gelir getiren arazi veya gayrı menkulleri ve bunlardan elde edilen hâsılatları yazılmıştır. Fakat Kuyucak kazasına ait defter örneklerinde, kaza dışında oturup kazada emlak veya araziye sahip olanlar, ya da kaza ahalisinin kaza dışında emlak ve araziye sahip olduğuna dair bilgilere rastlanmaktadır (68).
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.