Önceki yazılarımızda pamuk tarımının ve üretiminin dünyadaki ve ülkemizdeki resmini çizmeye çalıştık.
Aydın’da pamuk tarımı oldukça eskiler, Osmanlı Devleti döneminde kadar dayanmakta. 1850’lerde tarım ürünleri sıralamasında üzüm, incir ve zeytin ilk üç sırayı almaktaydı. Pamuk tarımı tam anlamı ile henüz yaygınlaşmaktadır. Pamuk üretiminin artırılması için yabancılarca yapılan girişimler sonuç verdi. Hükümet, 1862’de yayınladığı bir fermanla, kullanılmayan devlet arazisinde pamuk tarımı yapacak çiftçilerin bu topraklara sahip olacaklarına karar vererek pamuk tarımının yaygınlaşmasına destek verdi. Aydın dolaylarından 1862 yılında 18 bin dönüm üzerinde pamuk üretilirken bu alan 1863’de 70 bin dönüme yükselmişti.
1863’de üçüncü şirket Küçük Asya Pamuk şirketi kuruldu. Şirket pamuk ihracatı ile uğraşırken, diğer yandan pamuk üretmeye başladı. Nazilli dolaylarında ki toplam alanı 36 bin 800 dönüm olan Azizbey ve Küçükköy çiftliklerini alarak üretime geçti. 1882’de Nazilli’de çeşitli büyüklüklerde toprak satın alan şirket, Batı Anadolu’nun pamuk yönünden öneminin azalması sonucu yavaş yavaş faaliyetlerini durdurdu. 1893’te de kendi kendini feshetti.
Kaliteleri farklı olan ve üretildikleri yerlere göre adlandırılan sekiz çeşit pamuk vardı ve en yüksek kalite pamuk Aydın ve Subatça’ da (Söbice) üretilmekteydi. Bununla birlikte 19. Yüzyılda ticari amaçlarla üretilen sınaî bitkilerinin önemli bir yer tuttuğu Güzelhisar’da pamuk en önemli sınaî mahsuldü. Güzelhisar’da henüz 19. Yüzyılın ortalarına doğru, şehirde yetiştirilen sınaî bitkilerin 176 bin 448 kuruşluk hâsılatı içinde 163 bin 815 kuruşluk bir pay ile pamuk Aydın ilindeki iktisadi önemini ortaya koymaktaydı.
Aydın pamukları sert ve temiz; Atça pamukları ise Aydın pamukları gibi olup Nazilli pamukları iyi cins ve umumiyetle sarımtırak, Kuyucak pamukları da temiz ve ipekliydi.
1893-1894’lerde İzmir’de satışa sunulan pamuk cinsi, Aydın ilinin en önemli ve kaliteli pamuğunun üretildiği Sobice’de üretilen pamuktu. Mesela, Adana pamuğu kantarı 185–190 kuruşa satılırken, Sobice pamuğu bundan 5–10 kuruş pahalıya satılıyor ve piyasanın tercih ettiği en önde gelen pamuk cinsi oluyordu.
Ülke ortalamasının iki katına yaklaşan yüksek verime sahip pamuk, sözünü ettiğimiz yılda 3 bin 900 tonluk üretimle Bozdoğan kazasında en yüksek üretime sahipti. Bozdoğan’ı 3 bin 42 tonluk pamuk üretimiyle Nazilli, 2 bin 309 tonluk pamuk üretimiyle Aydın merkezi (sancak merkezi), 473 tonluk pamuk üretimiyle Karacasu, 10 tonluk pamuk üretimiyle Söke, 2 tonluk pamuk üretimiyle Kuşadası ve 1 tonluk pamuk üretimiyle Çine izlemekteydi. Cumhuriyetin ilk yıllarında da önemini koruyan en önemli tarım ürünlerinden olan pamuk, Aydın ilinin incir, zeytinyağı gibi önemli tarım ürünlerinden farklı olarak 4 milyon 175 bin 560 kilo üretilip tamamı ihraç edilmişti.
Yakın zaman tarihi boyunca Büyük Menderes vadisi ve Büyük Menderes’e dökülen Dandalas, Akçay, Çine çayı boylarında pamuk yetiştirme alanları olarak yer almaktaydı. Doğudan itibaren Buharkent,Kuyucak,Karacasu,Nazilli,Sultanhisar,Köşk,Efeler,İncirliova,Bozdoğan,Yenipazar,Çine,Koçarlı, Söke ve Didim en önemli pamuk alanları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Aydın ili pamuk ekili tarım alanları incelendiğinde Buharkent’in de bir pamuk ekim merkezi olduğu görülecektir. Buharkent’te modern pamuk tarımı çok büyük bir ihtimalle 1863’lü yıllarda başlamış o lmalıdır.1862’de Osmanlı hükümetinin pamuk için sağladığı destek ve vergi muafiyetinden yararlanmak için uygun alanlara pamuk ekimi başlamıştı.
Buharkent ilçesinin topografik durumuna göz atıldığında, Büyük Menderes kotu ile pamuk ekim alanları kotu arasında en fazla 3-5 metre civarında bir yükselti farkı bulunmaktadır. XVIII. Yüzyıldan itibaren Buharkent ovasında sulama arklarının varlığı bilinmektedir. Arklar, daha doğuda bulunan ve kot olarak birkaç metre yüksekteki noktalardan alınan Büyük Menderes sularının ovanın iç kesimlerine doğru taşınmasıyla meydana getirilmiştir. Bu arkların çevresinde bulunan arazilerde sebze tarımı yapılırken bu tarihten itibaren pamuk tarımına geçilmeye başlanmıştır. Bu arklar özellikle Kızıldere, Savcılı, Gencelli ve Ortakçı’da yer almakta idi. Özellikle pamuk tarımının başlaması ile su ağı daha da gelişmiştir.
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.