Osmanlı döneminde, bölgede, sosyal hayatı etkileyen ağır hasarlı beş depremden söz etmek yerinde olacaktır. Bu depremler sırasıyla 1653,1702,1717,1895 ve 1899 depremleridir.1653 depremi Aydın’da sosyal, idari ve ekonomik alanlarda büyük değişikliklere neden olacak bir depremdi.
Büyük Menderes Çöküntüsü’nde etkili olan en büyük depremlerden birisi 23 Şubat 1653 depremidir. Şiddeti 10 olarak verilen bu deprem neredeyse tüm Batı Anadolu’da hissedilmiştir. Kesin olmamakla beraber bu depremle ilgili iki görüş bulunmaktadır. Nazilli merkezli olan bu deprem hakkında 9 şiddetinde olduğu sonucuna da varılmıştır (2177).
Bu deprem Batı Anadolu alanın büyük felaketlerinden birisidir. Hasar bölgesi Kuzeyde Ezine'den Güneyde Mandalya körfezine kadar, Batıda İzmir (ve adlardan) Doğuda Alaşehir ve Denizli'ye kadar uzanmaktadır. İzmir'de 2000–3000 ölü, Aydın'da birçok ölü. Alaşehir'de çok ağır tahribat; Denizli, Tire, Söke’de hasarlar. Ege kıyısının Kuzey-Güney bölgeleri ile Edremit Körfezi'nden Mandalya Körfezine kadar bütün Batı-Doğu kırık bölgelerinde hissedilen bu depremin esas üst merkezinin nerede bulunduğu belli değildir. Esas merkez ile birçok "relais" merkezlerinin harekete geçtikleri hasar bölgesinin genişliğinden anlaşılır. Alaşehir, Denizli ve Aydın civarlarında üst merkezlerin bulundukları tahmin edilebilir (2178).
Evliya Çelebi’nin aktardığına göre “1653 depreminde bir anda birçok ev ve cami yıkılıp yerle bir olmuştur. Birçok ev de içinde oturulamayacak kadar zarar görmüştür. Üç binden fazla kişi enkaz altında kalmıştır. Bir o kadar da yaralı çıkarılmıştır. Yerler yarılmış, Aydın’ın içinde siyah katran gibi sular kaynamaya ve akmaya başlamıştır. Bilhassa Hasan Efendi, Sarayiçi ve Ramazan Paşa Mahalleri en çok zarar gören yerlerdir. Sarayiçi Mahallesi Üveys Paşazade’nin konakları mahalle ile beraber yere inmiştir”
Osmanlı Tarihçisi Naima’nın Naima Tarihi’nde 1653 depremi ile ilgili olarak:
“Zelzele Rebiülevvelin yirmibeşinde Güzelhisar’da büyük bir zelzele oldu. Yıl 1653.Bir anda kasabanın birçok binaları yıkılıp, Allahümme affına nice saray ve evler yere geçip erkek ve kadından üçbin kadar adam ve çocuk helâk olup, bir o kadar da yaralanmıştır. Damlar altından çıkarılıp, nice bin hayvanlar dahi telef olup, mescitler ve camiler ve diğerlerinden sağlam bina kalmayıp, bundan sonra kırk güne dek ağır ağır zelzele devam etti. Yer yer yerler yarılıp, siyah ve renkli sular çıkıp kesildi. Güya arzın vücdunda insanoğlunun hatalarından dolayı birikmiş olan cerahatli şiş, bir kahhar kuvvet ile açılıp, fasid irin sel şeklinde def-i tabii vuku bulup, ol kahredici şiddetli kuvvet asi kullarını hikmetiyle terbiye ve tehdit eyledi. Yarabbi bizi azabından kurtar, kahır ve cezandan koru.
Güzelhisar ayanından bilhassa yiğitlerinden Üveys Paşazade’nin sarayı bir nice mahallelerle birlikte yere geçüp, sarayın camları yerle bir olup, sarayın sahibi bir kızı ile canını kurtarıp, geride kalan insanların hepsi helâk oldu. Bu zelzelenin şiddeti Güzelhisar’da bu şekilde olup Tire, Nazilli, Köşk, Denizli, Sultanhisar, Kuyucak kazalarında hafif olmuşken onlarda da nice binalar yıkılıp, altından hudutsuz insan helak oldu. Toprak altında helâk olmuş üç bin kadar insan çıkarılıp, namazları kılınıp gömüldü. Bu mesele devlet katında duyuldukta defterdar tarafından toprak altında kalıp da mirasçısı olmayanların mal ve eşyasını devlet namına zapt içün müstakil mübaşir tayin olundu. Anadolu Kazaskeri tarafından dahi Kassam istendikte doğru değildir, deyu tereddüd edildi, sonradan ısrar olunmakla o dahi bir adam tayin edildi” (2179).
Bu depremde Aydın ilinin yıkıldığı, Tire, Köşk, Sultanhisar, Kuyucak ve Ezine’de (Sarayköy) çok sayıda binanın yıkıldığı belirtilmiştir.
Bu depremde Aydın’ın yarısında evler ve camiler yıkılmış, 3000 kişi ölmüş, Nazilli ve Denizli’de büyük tahribatlar meydana gelmiştir (2180).
1653 depremi Aydın ve çevresinde Sarayköy’e kadar olan 110 kilometrelik bir bölgeyi yüksek oranda etkilemiş, Aydın merkezde en fazla yıkıma neden olmuştur. Bu depremde Aydın merkezde pek çok konut yok olurken, şehrin tarihi dokusu da çok büyük oranda yok olmuştur.
Doğuya doğru bütün kasaba, şehir ve köyler bu depremden etkilenmiş, pek çok köy haritadan silinirken, bunların yerine yeni yerleşim merkezleri kurulmuştur.
Buharkent’in kuzeyinde bulunan Kızılcaburun, Tavşan, Serim, Selimli gibi köyler yıkılırken ortaya Hacı Pir, Mesken, Çoban, Yaylak gibi yeni yerleşim birimleri ortaya çıkmıştır.
1653 yılında merkez üssü Aydın olan büyük bir deprem olmuştur. Bu depremde, 3 binden fazla insan hayatını kaybetmiş, birçok mesken ile sosyal ve dini amaçlı yapı yıkılmıştır. Deprem sırasında yer yarılmış, şehir içinde siyah, katran gibi sular kaynamaya ve akmaya başlamıştır. Bu deprem şehri bir hayli etkilemiş, birçok insanın ölümüne ve yaralanmasına neden olduğu gibi, büyük bir maddi kayba yol açmıştır. O dönemden, çok fazla anıtsal mimari eser kalmamasının nedenlerinden biri de bu deprem ve benzeri doğal afetler olmuş olmalıdır .
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.