Temettü vergisi herkesten kazancına uygun olarak alınan vergidir. Temettüat sayımlarına göre düzenlenen yeni vergi sisteminin en önemli özelliği, vergi yükümlülüğünün şahıs bazında değerlendirilmesidir. Bu amaçla defterlerde, vergi mükellefinin adı, vergiye esas olan gelir kaynağı, kaynağın yıllık geliri ve bu gelire göre tarh eden vergi ve öşür miktarı kaydedilmiştir. Böylece; beyana dayanmayan, sayımlara göre alınan bir gelir vergisi sistemine geçilmiştir. Tanzimat ile başlayan, ödeme gücüne yönelen vergileme ilkesi yeni düzenlemelerle geliştirilmiştir (75).
Devlet gelirlerinin kontrol altına alınması, vergi konusundaki aksaklıkların düzeltilmesi, vergi mükelleflerinin tespit edilmesi ve bütçe dengesinin oluşturulması amacıyla ülke kapsamında sayımlar yapılmıştır. Dolayısıyla; 19. yüzyıl başlarında biri nüfus, diğeri de temettüat olmak üzere iki ayrı yazım planlanmış ve uygulanmıştır (76).
Bu defterlerde vergiden muaf kişiler, başka yere göç edenler, herhangi bir mal varlığı olmayanlar ya da başkasının yardımıyla geçinenler ayrı ayrı belirtilmektedir. Ayrıca Müslüman olmayan halk defterlere kaydedilirken ayrı olarak gösterilmiştir. Defterlerin sonunda hazırlayanların isimlerinin yazılı olduğu mühür bulunmaktadır. Temettüat Defterleri sancaklara göre düzenlenmiş, alt idari birimler olarak kaza ve köyler alınmıştır. Bu sebeple, yapılan temettü sayımları 19.Yüzyıl Osmanlı sosyal ve iktisadi tarihi için önemli bir kaynak oluşturmaktadır (78).
Temettüat vergisi; tüccar ve esnafın yıllık kazançları tahmin ve takdir edildikten sonra başlangıçta %3 oranında alınmış, 1878 de %4’e çıkarılmıştır (79).
Hesaplanan temettü brüt olarak hesaplanmıştır. Tohum masrafı, icar masrafı, çeşitli atölye ve değirmenlerin tamir ve onarım masrafları vergiden indirilmemiştir (77).
19 yüzyıl Osmanlı’sında Temettüat defterleri hane haklarının gelir ve vergilerini içermektedir.Defterlerde son olarak da hanenin hâsılatlarına geçilmektedir. Öncelikle bir yıllık hâsılat “ Mecmu ’undan merkumun bir senede temettüatı” başlığı altında verilmiştir.
Bu bölümdeki gelirleri, hâsılatlarının toplamı yazılmıştır. İkinci bir işlem olarak çoğunlukla “Mecmu ’undan merkumun bir senede temettüatı” veya “zuhurat temettüü” gibi veya “Mecmu-u temettüatı” belirlenerek tekrar zuhurat ve diğer gelirleri ile toplanmak suretiyle hanenin tüm mal varlıklarının net getirisi kaydedilmiştir.
Kuyucak Kazası meslek çeşitliliği açısından bir hayli zengindir. Tarım 19.yüzyıl Anadolu’sunun her yerinde olduğu gibi Kuyucak Kazasında da lokomotif sektördür. Tüm meslek dallarının kapsamı tarımsal üretim, tarım ürünleri veya yan ürünlerin ticareti veya tarım ürünlerinin üretim ve ticaretine yönelik destekleyici faaliyetlerden oluşmaktadır.
Kuyucak Kazası genelinde mesleki hâsılatları dikkate alarak gelir dağılımını ele aldığımızda en büyük gelir, tarım ürünlerinden (%73,13) elde edilmektedir. İkinci sırada ırgatlık gelirleri (%10,84), üçüncü sırada ise zuhurat gelirleri (% 8,75), dördüncü sırada bir esnaflık dalı olan çulha gelirleri % 3,13) gelmektedir. Herhangi bir sınıflamaya dâhil edemeyeceğimiz diğer gelirlerin payı ise (%4,15)’dir.
Meslek mensubu sayısının hane reisleri sayısından fazla çıkmasının nedeni pek çok hane reisinin birden fazla mesleğe sahip olmasıdır. Gerçekte ise hane reislerinin büyük bir bölümünün çiftçi olduğu, bitkisel üretim yatığını, hayvan beslediğini, bunun yanında da başka meslekleri de icra ederek gelirler elde ettiği tespitini ortaya koymamız gerekmektedir.
Listede geçen ahz ü itâ bir meslek dalı olmayıp alış-veriş ifade etmektedir. Zuhurat gelirleri ise hali hazırda biriktirilmiş para geliri anlamındadır.
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.