Osmanlı’da Yetiştirme Alanlarında İncir-1

Osmanlı Devleti'nin son kırk beş- elli yıllık döneminde incir, Aydın Vilayetinde hem ticari hem de sosyal olayların ortasında yer alan bir ürün olmuştur. O dönem bilgilerine göre incir Büyük Menderes vadisi boyunca alüvyonlu topraklar üzerinde yetişen özel bir ürün olarak tanımlanmaktaydı. Sanki incire sahip olan köy ve beldelerin ayrıcalığı bulunmaktaydı. İncir yetişen merkezler-her ne kadar incirden yetiştirenler kazanmasa da-ekonomik cazibe merkezleri konumundaydılar. İncir yetişen yerler ve “en kaliteli incirin” yetiştiği yerler konusunda farklılıklar olsa da birleşilen ortak düşünce “Aydın önce incir demektir.”

Anadolu’da incirin, ekonomik bir değer oluşturacak biçimde en uygun koşullar altında gelişmesine elverişli yerleri Aydın Vilayeti’ndedir. Aydın’ın özellikle Germencik, Erbeyli, Ömerbeyli, Umurlu, Köşk, Nazilli, Bozdoğan, Reşadiye, Karapınar, Söke kaza ve köylerinde yüksek kaliteli incir elde edilmektedir. Bu bölgede senelik ortalama 400 bin kantar incir üretilirdi. (36)

Aydın ilinde iktisadi değişimin bir sonucu olarak çok net görülen ürünlere yönelik“coğrafi ihtisaslaşmanın” en önemli örneklerinden birini de incir oluşturmaktaydı. Aydın ilinde incir ağaçları etek ovalarının yakın kısımlarını yani nispeten alçakta bulunan alüvyal toprakları kaplamıştı. Aydın demiryolunun iki tarafında Reşadiye- Karapınar, Umurlu- Nazilli istasyonları arasında en çok yoğunlaştığı gözlenen bu incir ürünü dünya piyasalarında tanınmış ve yörenin talep edilen belli başlı bir ihraç ürünü olmuştu. “Kıymet-i ticarisiyle mahsulû mütearif olan yerler; Aydın, Nazilli, Bozdoğan, Söke, Karacasu, Çine, Karapınar, Erbeyli, Germencik, Selçuk, Ödemiş, Bayındır, Kuşadası’ydı Bu kasabaların mahsulü İzmir pazarlarında en canlı mamulâta zemin teşkil ederdi ve bilhassa Erbeyli malları ziyadesiyle makbuldü.” (37)

Tarih boyunca incir alanlarının sınırı pek değişmemiştir. Bu bilgiyi tarihi kayıtlar da desteklemektedir ki 1887 tarihli “map of the smyrna fig district” İzmir incir bölgesi haritası, adlı İngilizce basılmış bir haritada, incir havzası doğuda Sarayköy’ün hemen batısında başlamakta, batıda Balatçık’a kadar, Aziziye'nin (Çamlık) doğusuna dek uzanmaktadır. Ancak incir alanlarının genellikle Büyük Menderes’in kuzeyinde yer aldığı gerçeğinin aksine, haritada Menderes’in güneyi de yoğun incir alanları olarak taranmıştır.

1882 yılında İngiltere’nin İzmir Konsolosu Mr. Denny, İncir ile ilgili olarak hazırladığı raporunda Aydın incirlerini övmekte, dünyanın en kaliteli incirlerinin bu bölgede yetiştiğini belirtmekte, bunun nedeninin ise iklim ve toprak yapısı olduğu üzerinde durmaktadır:

“İncir genellikle Menderes vadisinde yetişmektedir. En iyi ürün Erbeyli’den gelmekte, ikinci kalite Nazilli’den, üçüncü kalite ise Aydın ve İncirliova’dan gelmektedir. En iyi ürüne..(38)

Aydın bölgesinin incirleri cevizli dağlarından inen nemli yaz rüzgârlarına çok şey borçludur. Bunun için Aydın önündeki arazilerden çok batıda Erbeyli ve Germencik-Ortaklar arasında bulunan topraklar, kuzeylerindeki alçak tepeler bulunması nedeniyle önem kazanırlar. Bu alçak tepeler kuzeyden gelen nemli rüzgârların incir meyvesine ulaşmasını ve olgunlaşmasına katkıda bulunmaktadır. Genel olarak kurutmalık incir Ortaklar-Horsunlu arasındaki ovanın kuzey yarısında yetişmektedir. Ancak en verimli ve ballı ürün yukarıda anılan bölgeden çıkmaktadır. Günümüzdeki ağaç sayısından daha çok Germencik-Tire arasındaki dağların yamaçlarında yetiştirilmiştir…(39).

Şükrü Tül yukarıda zikrettiğimiz eserinde incirin sınırlarını doğudan Batıya Horsunlu ve Ortaklar ile sınırlamış ise de salnameler (Osmanlı Vilayet Yıllıkları) ve tahrir kayıtları ve diğer bulgu ve bilgiler doğu sınırının Buharkent’in Kızıldere Köyü, batı sınırının Selçuk’un doğu köyleri, kuzey sınırı Tire ve Ödemiş’in bazı köyleri ile güney sınırı olarak Söke’nin Argavlı Köyü olarak belirlemek gerekir.

Aydın ilinin tarih boyunca en doğu noktası olarak kabul edilen Buharkent’in Kızıldere Köyü doğu sınırları Gökgedik mevkiinde başlar. Bu nokta aynı zamanda kurutmaya uygun sarı lop incirin de doğu noktasıdır. İncirin iklim isteği o kadar hassastır ki bahsettiğimiz noktanın üç kilometre doğusundaki Karataş köyünde sarılop incir yetişememektedir. Ancak incirin doğudaki son noktasında bulunan Buharkent, incirinde kalite açısından herhangi bir kayıp yaşanmamaktadır.