Ülkemizde sözleşmeli tarım ile ilgili olarak kanatlı,şeker pancarı,tütün,tıbbi ve Aromatik bitkiler vb alanlarda sözleşmeler yapılmaktadır.
Bunlardan “Şeker sanayinin ham maddesi olan şeker pancarının sözleşmeli olarak üretilmesi pancarın depolanabilir nitelikte bir ürün olmaması ve sadece şeker fabrikasına pazarlanabiliyor olması nedeniyle zaruridir. Şeker pancarı diğer tarımsal ürünler (mısır, buğday vb.) gibi piyasada dolaşarak ve depolanarak pazar arayan dayanıklı yapıda bir ürün olmadığı gibi alıcısı ve işleyicisi de sadece şeker fabrikalarıdır.
Bu nedenle, üreticinin (çiftçinin) pancar ekmeyi planlaması için önce pazarı (şeker fabrikasını) garanti altına alması, aynı şekilde şeker fabrikasının da üreteceği şekerin ana ham maddesi olan pancarı temin etme garantisini sağlaması gerekmektedir. Bunun için fabrikalar hangi yörede, hangi üreticilerle ve ne miktarda pancar üreteceğini planlamak, üreticilerle mutabakat temin etmek zorundadırlar.
Sözleşmeli üretim ile üretilen bir diğer ürün ise etlik piliçtir. Gelişmiş ülkelerde etlik piliç üreticileri, şirket, kooperatif ve birlikler şeklinde örgütlenerek entegre olmuşlar ve faaliyetlerini bu entegrasyon çerçevesinde yürüterek tatminkâr bir gelir seviyesine ulaşmışlardır. Söz konusu entegrasyonlar ürünün tüketiciye ulaşıncaya kadarki büyük bölümünü veya tamamını kapsayacak şekilde oluşmuşlardır. Böylece, yem üretiminden başlayarak damızlık teminine, et üretimine ve bunların işlenmemiş ve işlenmiş olarak pazarlanmasına kadar olan tüm faaliyetlerin koordineli bir şekilde yürütülmesi sonucu, ölçek ekonomisi bakımından, fiyat istikrarı açısından, haksız rekabeti önleme ve ihracat sorunlarını çözüme kavuşturma gibi avantajlar sağlanmıştır.
Sözleşmeli etlik piliç üretim modeli ilk uygulandığı yıldan itibaren hızla benimsenerek yayılmış ve uyumlu iş birliği sonucu bugünkü modern kesimhaneler, gelişmiş pazarlama organizasyonları ortaya çıkmıştır. Etlik piliç üretimi entegrasyon modelinin, üreticinin finansman, pazarlama ve teknik destek ihtiyacını başarıyla karşıladığını, hayvancılığın diğer dallarındaki üretim için örnek gösterilen bir sistemi ortaya koyduğunu söylemek mümkündür.
Hem şeker pancarı hem de etlik piliç üretiminin tamamı sözleşmeli üretim yoluyla yapılmaktadır. Sözleşmeli üretim meyve ve sebze işleme sektöründe de yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır.
Bu sektörde en fazla üretim sanayi tipi domates yetiştiriciliğindedir. Bunun yanı sıra kapya biber, bezelye, fasulye, kornişon vb. ürünler de sözleşmeli olarak üretilmektedir.
Meyve ve sebze işleme sanayinde sözleşmeli üretim ilk defa 1967 yılında başlamıştır. 1980’lerden sonra tohumculuk sektöründe başlayan sözleşmeli üretim yıllar itibarıyla giderek artmıştır.
Günümüzde şeker pancarı ve tütün dışında bitkisel üretimde sözleşmeli üretim yapan üretici sayısının en yüksek (%44,4) olduğu sektör tohumculuk sektörüdür.
1984 yılında özel şirketlerin tohumluk ithalatını ve ihracatını kolaylaştırmak amacıyla yapılan düzenlemeler sonucunda tohumluk üretim ve tedarik sisteminde özel sektörün ağırlığı giderek artmaya başlamıştır.
1998 yılında Dünya Tohumculuk Federasyonu (ISF) üyeliği gerçekleşmiştir. Bütün bu gelişmeler neticesinde tohumculuk sektöründe uluslararası pazarda rekabet gücü her geçen gün artarak ihracatın ithalatı karşılama oranı giderek artmış ve fidan ve süs bitkileri dâhil edildiğinde 2018 yılında %108 olmuştur. (Anonim, 2018b).
Tohum Yetiştiricileri Alt Birliğinin kayıtlı üye sayısı 31 Temmuz 2019 itibarıyla 42.371 olmuştur. Sözleşmeli üretim yapan her yıl yaklaşık 14-15 bin aktif üyesi bulunmaktadır. Sanayileşme yolunda gelişme gösteren süt sektöründe ise 16/04/2015 tarihli ve 29328 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çiğ Sütün Sözleşmeli Usulde Alım Satımına İlişkin Yönetmelik ile sanayiye arz edilen çiğ sütün alım ve satımının sözleşmeli usulde yapılması kararlaştırılmıştır. Bu Yönetmeliğe göre sütlerini sanayiciye sözleşme kapsamında satan üretici örgütlerine üye olan süt üreticilerine Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından kg başına destek verilmektedir. 2018 yılında üretilen inek sütünün %50’si sanayi tarafından işlenmektedir.
Sonuç olarak “Üretici/ortak sayısı olarak yüksek potansiyele sahip kooperatifler/üretici birliklerinden elde edilen sözleşmeli üretim modeli deneyimlerinden ülkemizde birçok üründe sözleşmeli üretim modelinin kullanılabileceği öngörülmektedir.
Özellikle bakliyat, tohumluk gibi alanlarda Tarım ve Orman Bakanlığı destekli projeler, zincir marketlerin tercihi ve son tüketicinin sözleşmeli üretim ile üretilen ürünleri pazarda farklı alanlarda konumlandırması nedeniyle gündemde olan konular arasında yer almaktadır.
Üreticilerimizin bilinçli ve verimli üretim modeli talepleri ve ürün tedarik eden firmaların belirli kalite ve miktardaki ürün ihtiyaçları dikkate alındığında ülkemizin sözleşmeli üretim potansiyelinin oldukça yüksek olduğu dikkate alınmalıdır. Ticari olarak farklı ürünlerde de sözleşmeli üretim modeli uygulanabilir.
Kaynak:3.Tarım Şurası sonuçları
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.