Bu konu yıllardır tarafıma sık soruldu, bu haftaki yazımız romatizma rahatsızlığı olan bireylerin tarafıma yöneldiği soruları aydınlatmaya çalışacağım. Egzersiz ile romatizma ağrılarından kurtulmak mümkün mü? Romatizma hastasıyım hangi spor yada egzersizleri yapabilirim? Bu sorulara yanıtlamaya geçmeden önce romatizma nedir açıklayalım. Romatizma kelimesi, Yunanca "rheuma" kökünden gelir. Bu kelime "akma"yı dolayısı ile "hareket"i ifade eder. Romatizma oldukça genel bir terimdir ve kemik, kas ve eklemlerin etrafındaki ağrı veya acıyı ifade etmek için kullanılır. Romatizma deyince tek bir hastalık anlaşılmaz. 100'den fazla hastalığı içerir. Bazıları sık bazıları ise oldukça nadir görülür. Artritin kelime anlamı vücuttaki bir veya daha fazla eklemde görülen yangıdır. Artrit çocuklar da dahil olmak üzere herkesi her yaşda etkileyebilir, bununla beraber kadınlarda erkeklere göre bu hastalıklara yakalanma şansı daha fazladır.

Genelde diz romatizması artirit ilaçlarıyla tedavi edilmekte ya da ameliyatla diz implantı aktarılmakta. Ancak Tufts Üniversitesi'nden M. Nelson, romatizma ağrılarından egzersiz yaparak kurtulmanın mümkün olduğunu ve bunun için hastaların ağrıyan bacaklarındaki kasları güçlendirmeleri gerektiğini söylüyor. Nelson arkadaşları birlikte 16 haftalık bir antrenman programı geliştirmiş. Hastalar sandalyenin üzerinde oturarak, ayak bileklerine bağlanan ağırlıklarla çalışmışlar istenmiş. Programın sonunda hastalarda ağrılar azalmış, hastalar 17 farklı beden hareketini daha iyi yapmaya başlamışlar. "Romatizma yüzünden gündelik işlerini bile yapamayan birçok kişi yeniden eski gücünü kazandı" diye açıklıyor.

Görüldüğü gibi romatizmalı bir hastanın tedavisi sadece birkaç ilaç almaktan ibaret değildir. Çok iyi bir işbirliği içinde olması gereken farklı ihtisas dallarının katkısı gerekmektedir. Böyle bir tedaviden hastalar daha çok ve daha uzun süreli yararlanmaktadır. Araştırma sonuçlarından anlaşıldığı üzere ister sağlıklı olsun ister bir hastalığı bulunsun, Egzersiz ve bedensel hareketler her yaştaki insana iyi geliyor. Egzersiz insanları sağlıklı kılarak, yaşamlarını uzatıyor. Özellikle de yaşlı insanların hareketsiz kalmamaları şart.Yaşınız ve rahatsızlığınız ne olursa olsun mutlaka hareket edin.Dikkat ettiyseniz egzersize başlamak ya da yaşınıza ve hastalığınıza uygun beden hareketleri yapmak için hiçbir zaman geç kalmış sayılmazsınız.

Romatizma ağrılarını azaltmak için ne tür egzersizler yapılmalı?

Yalnızca ilaç tedavisi ile ilaç tedavisine egzersiz eklenerek yapılan karşılaştırmalı çalışmalarda egzersizin eklenmesinin hastalık izleminde kullanılan parametrelerde belirgin olarak daha iyi sonuçlar yarattığı gösterilmiştir. Fizik tedavi olabildiği gibi kaslarla ilgili sorunlarda (örneğin çok doğum yapmış bir kadının karın kasları zayıflar. Yüklenme bu tip kişilerde daha çok omurilikler üzerine yığılır) güçlendirici egzersizler öneriyoruz. Bir süre sonra hastalar rahatlıyor. Kas gerginliklerinden oluşabilen ağrılar da var. Uzun süre oturmak, devamlı ayakta durmakla oluşan ağrılar dışında yüksek topuklu ayakkabılarla uzun süre dolaşan kadınlarda da ağrı olabilir. Ya giyilmemeli, giyilecekse de egzersizlerle vücut güçlendirilmeli. Ağrılarda sıcak, elektrik akımları ve fiziksel müdahalelerle kasların gerginlikten kurtarılmasını sağlayabiliyoruz.

Serbest yüzme, yürüyüş bel ağırları için yararlı. Önleyici sporlarla, sırt ve bel kaslarına yönelik güçlendirici egzersizlerle bel ağrısı azaltılır, hatta bu risk ortadan kaldırılabilir. Yatağın yumuşak-sert ve esnek, yastığın da uygun olması gerekiyor. Yüzü- koyun yatma pozisyonunu önermiyoruz, omuriliklere fazlasıyla yük bindiriyor bu pozisyon. Sırtüstü, yan, dizleri karna çekerek yatmak daha iyi. Sandalye uyumsuzluğuna dikkat edilmeli. Araba sürerken koltuk-vites, direksiyon-pedal uyumu olmalı.

Seçilecek egzersizler ile eklem hareket genişliği sağlanması, kasların kuvvetlendirilmesi, dayanıklılığın sağlanması, eklemlerin biyomekanik olarak daha iyi fonksiyon kazanması, hastanın kendini daha iyi hissetmesi, kemik mineralizasyonunun arttırılması ve aerobik kapasitenin arttırılması amaçlanır. Hastaya egzersiz programı vermeden önce hastalığın evresi, mevcut deformitelerin durumu ve kaynağı, hastanın genel durumu ve egzersiz alışkanlığı ve hoşlandığı aktiviteler mutlaka değerlendirilmelidir. Hastalığın erken evrelerinden itibaren başlanan egzersizler sırasında hastanın gereksinimlerine göre yeniden planlanma yapılmalıdır.

Genelde tedavi edici egzersizler üç grup ayrılır

1. Daha çok esneklik ağırlıklı eklem hareket açıklığı veya germe egzersizleri

2. Genel olarak kuvvetlendirici egzersizleri

3. Aerobik (dayanıklılık) egzersizleri.

Esneklik ve eklem hareket açıklığı egzersizleri aktif ve pasif olarak ikiye ayrılır. Pasif egzersizde terapist ya da destek olarak kullanılan bir cihaz yardımıyla herhangi bir kas hareketi olmadan eklem hareket ettirilir. Aktif egzersizde ise hasta istenen hareket açıklığını gerçekleştirmek için kendi kas aktivitesi uygular. Aktif egzersizler güç ve enduransı arttırır. Güçlendirmeye yönelik dirençli egzersizde kişinin belli bir kas grubuna yaptırmaya çalıştığı harekete terapistin verdiği kuvvet, serbesti ağırlıklar veya bir cihaz direnç uygular. Zamanla kasların gücü geliştikçe dirençli egzersizlere geçilerek uygulanan direnç arttırılır.Pasif egzersizler eklem hareket açıklığını arttırmak veya korumak için kullanılır. Hasta ağrı veya şişlik gibi eklemini hareket ettiremediği ya da yeterince kas gücünün olmadığı durumlarda kullanılır. Hastalarda özellikle omuz ve kalça ekleminde pasif egzersizler yararlı olmaktadır. Aerobik egzersizler yüzme, yürüme bisiklete binme gibi aerobik aktivitelerden oluşan ve kalp damar sağlığı da arttıran egzersizlerdir. Su içi egzersizler hareket kısıtlılığı olan hastalarda hareketin en fazla yapılabileceği ortamı sağlaması açısından çok değerlidir. Hastalarda özellikle kaplıca suyunda yapılan egzersizler ile birlikte uygulandığında olumlu sonuçlar bildirilmiştir.

Solunum Fonksiyon Egzersizleri: Hastalarda solunum hareketleri sırt omurları ve göğüs kafesi eklemlerdeki tutuluş nedeni ile kısıtlanabilir ve bunlarla birlikte bazen postural faktörlerin de eklenmesiyle solunum güçlüğü ortaya çıkabilir. Hastalarda egzersiz sırasında soluk almamızı sağlayan kaslarda yorgunluk ve maksimum oksijen kapasitesinde kısıtlanma gösterilmiştir. Bu sebeplerle, göğüs kafesinin kapasitesini arttırmak için şu egzersizler yapılmalıdır.

1. İki kez burundan normal hızda soluk alıp ağızdan verilir

2. Burundan ve ağızdan normal soluk verilir

3. Göğüs ve karın solunumu yapılır

4. Derin bir soluk alınır ve ağızdan yavaşça verilir

5. Soluk aldıran kasların dirençli egzersizi için elleriyle göğüs duvarına bastırıp direnç uygularken güçlü soluk alması öğretilir.

Egzersiz yapmak çocukları romatizmadan korur; bel ağrılarının çok az bir kısmı, iltihaplı romatizmaya ya da ciddi disk sorunlarına bağlıdır. Geri kalanı değiştirilebilen faktörlerden kaynaklanır. Uygun kiloda olmak çok önemlidir. Çok doğum yapan kadınların karın kası gevşer. Kilo alırsa bel çukuru derinleşir, bu durumda ağırlık merkezi öne kayar. Bunun da tedavisi kilo verip sırt ve karın kaslarını güçlendirmektir. Ancak böyle bir şeye erken başlamak gerekir. Beş doğum yaptıktan sonra başlarsanız bunu başarmanız zaman alır. Şimdiki çocuklar kurslar, sınavlarla yaşıyorlar o nedenle acınacak haldeler. Hiç oyun oynamıyorlar, oyun diye gittikleri basketbol da, yüzme de kurs. Bize bu şekilde çok sayıda ağrılı çocuk geliyor. Vücutları iyi yetişmiyor. Bu çocuklara erken yaşta spor yaptırılmalı, oyun oynamalarına izin verilmeli.

Kaynaklar:*E. Akalın; Ders notları ve internet açıklamaları.,** N.Akgün; Egzersiz Fizyolojisi-1992,**- F.güneri:ramatizmal Hastalıklar.