
Farklı Ortamlarda Egzersiz ve Yükselti
25 Ocak 2014, CumartesiTweet |
Bu haftaki yazım belki de sadece elit spor yapan ve yaptıran kişilere yönelik, ancak gelen maillere bir cevap niteliğinde de oldu. Dünyada son yıllarda yerleşim merkezlerinin giderek genişlemesi ve iletişim imkânlarının artmasıyla birlikte, yeryüzünün her kesimlerinde egzersiz yapan insanların sayısı gün geçtikçe hızla artmaktadır. Fazla soğuk iklimlerden fazla sıcak bölgelere veya yüksek irtifada yaşayanlara kadar çok geniş bir insan kitlesi değişik çevre koşullarıyla karşı karşıyadır. Bu bölgelerde yaşayan insanların spor egzersizleri sırasında karşılaştıkları farklı stresleri ve çevre koşullarının bedensel kapasiteyi zorlayıcı etkilerini dikkate almadan başarıya ulaşmaları mümkün olamayacağı gibi, zaman zaman yaşamı risk ve tehlikeye sokan durumlar da ortaya çıkabilmektedir. Onun için, çevre koşullarının değişik ve vücudu zorlayacak etkilerinin bir arada olduğu ortamlarda, sportif etkinliklerin bazı özelliklerinin bilinmesinde yarar vardır.
Farklı ortamlarda egzersize ilk örnek olarak alçak ya da düşük basınç (hipoksik hipoksia) şartlarında yapılan spotif etkinlikle başlayalım. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça hava basıncının azalmaya başladığını biliyoruz. Bu nedenle deniz düzeyinde 760 mm Hg olan basınç, 5486 metrelik yükseklikte bunun hemen hemen yarısı kadardır. İşte o zaman atmosfer basıncının azalmasına bağlı olarak gerek solunan havada, gerekse alveollerde parsiyel oksijen basıncı (pO2) düşer ve kanın O2 ile satürasyonu bozularak “hipoksik hipoksia” durumu ortaya çıkar. Havadaki O2 oranı % 20.9 olduğuna göre, Dalton Yasası’na göre, barometrik basınçla orantılı olarak pO2′de düşme olur. (pO2 = 0.209 X Barometre basıncı). Böylece deniz düzeyinde 150 mm Hg olan pO2, 3048 metre yükseklikte yalnızca 107 mm Hg’dir ve buna bağlı olarak bazı fizyolojik zorlanmalar ortaya çıkar. Bunun en tipik örneği 1968 yılında Mexico City Olimpiyat oyunlarında yaşanmıştır. 2300 metre yükseklikte yapılan olimpiyat oyunları sırasında, 2 dakikadan uzun süren yarışmaların hiçbirinde dünya ve olimpiyat rekoru kırılamamıştır. Ancak bu sürenin üzerindeki bütün yarışmaları nerdeyse Kenyalı ve Etiyopyalı atletlerin derece yapmasında bir tesadüf değildir. Bunla birlikte, hava yoğunluğunun ve hava basıncının azlığı sayesinde, Mexico City’de Bob Beamon’un, 8.90 metrelik uzun atlama rekorunu kırması bir tesadüf değildir. Bu durum birçok otorite tarafından basınçla ilgili olduğu söylenmiştir. Orta derecedeki yüksekliklerde bile, örneğin 1981 metrede, alveolar pO2 78 mm Hg’ye inerken (deniz düzeyinde 100 mm Hg), hemoglobinin % 90 kadarı O2 ile satüre olabilir. Daha yüksek irtifada ise hemoglobinin O2 ile satürasyonu çok azalır ve fiziksel etkinlik belirgin biçimde güçleşir. İrtifa artışına bağlı yükseklik hipoksisin de erken ve geç belirtiler ortaya çıkabilir.
Bu belirtiler ikiye ayrılır erken dönemde hipoksi ve geç dönemdeki hipoksi belirtileri;
ERKEN DÖNEM HİPOKSİ BELİRTİLERİ
1. Solunum sistemi bozulması: Hipervantilasyon başlar, bu durum anormal derin ve hızlı soluk alma halidir. Hipervantilasyon genellikle anksiete durumunda oluşur. Bu nedenle bir dakika içerisinde alınan nefes sayısının erkekler için 12-14, kadınlar için ise 14-15 olması tavsiye edilir. Bu değerlerde aşırı artış bedendeki karbondioksit miktarında değişime sebep olmaktadır. Kandaki karbondioksit oranının ne olduğu kandaki oksijen oranı kadar önemlidir. Çünkü karbondioksit bedendeki alkalin ve asit karışımının istenilen oranda kalmasına yardımcı olmaktadır.
2. Asid-baz dengesi bozulması: Hipervantilasyon sonucu CO2 azalmasına bağlı olarak kan pH’ı alkali tarafa doğru kayması.
3. Kardiyovasküler sistemde bozulma: Submaksimal kalp atım oranı artmasına karşılık atım hacmi aynı kalır.
GEÇ DÖNEMDEKİ HİPOKSİ BELİRTİLERİ
1. Solunum sistemi bozulması : Hipervantilasyon oluşur.
2. Asid-baz dengesi bozulması: Böbrekler yoluyla alkali kaybı oluşmasına bağlı olarak alkali rezervlerde azalma olur.
3. Kardiovasküler sistemde bozulma: Submaksimal kalp atım oranının artmasına karşılık atım hacmi azalır. Maksimum kalp atım oranı düşer. Plazma hacmi azalır. Buna bağlı olarak hematokrit yükselir. Kanın hemoglobin konsantrasyonu artar.
4. Kas sistemi: İskelet kaslarının kapillarizasyonunda, mitokondriumlarda ve aerobik enzimlerde artmasına neden olur.
Çok uzun süreli yüksek irtifaya maruz kalma, önemli oranda büyük bir bölümü kas dokusu olan ağırlık kayıplarına neden olur. Ağırlık kaybı çoğunlukla rahat olmayan bir çevrede beslenme bozukluğunun sonucu olabilir. Yüksekte kas kuvveti, maksimal kas gücü ve anaerobik performans kütlesi korunduğu sürece etkilenmez. İlaveten, aerobik komponent içeren aktiviteler performansı bozmaz ve sprint gibi şiddetli egzersizler antrene edebilir.
Ne kadar kalınması sorusun cevap ise; Yüksek irtifada minimum 21 günlük egzersiz, organizmada özellikle kan parametreler artışlara, aerobik ve anaerobik kapasitelerde hipoksiaya bağlı değişimler meydana gelir. Ancak yapılan çalışmalarda, birbiriyle çelişkili sonuçlar mevcuttur. 5200 metre ve daha yüksek irtifalarda 5 haftadan daha uzun süreler kalmak, özellikle kas kütlesinde bir azalmaya dolayısıyla da vücut ağırlığında bir düşüşe neden olduğu araştırmalarla ortaya atılmıştır.
Özellikle çocukların yüksek irtifaya maruz kalmaları büyüme ve gelişmelerini olumsuz yönde etkilemekte olduğu bilimsel çalışmalarla ispatlanmış ancak anaerobik performansların da bir değişiklik görülmemektedir. Ancak çocukların sosyo-ekonomik düzeylerine bağlı olarak, yüksek irtifada anaerobik performansların farklı olduğu gözlenmiştir. Sağlıklı günler dilerim.
KAYNAKLAR: *Akgün, N., (1994). Egzersiz ve Spor Fizyolojisi. Ege Üni. Basımevi. 2. Cilt. İzmir. Arnheim, DD., Prentice, WE., (1993). ** Priciples of Athletic Training. Mosby-year Booh USA **Açıkada C., Ergen E., (1990). Bilim ve Spor. Büro tek ofset matbaacılık. Ankara. Ak N., (1993). Egzersiz Fizyolojisi. Ege Üni. 2. Cilt, İzmir. ***inemre, A., (1996). Yükselti antrenmanı. Yüzme Bilim ve Teknoloji Der.3:7. Coudert, J., ( 1992). Anaerobic performance at altitude. Int. J. Sports Med. 13 :1, 82 Çilli, M., (1995). Yükseltinin dolaşım ve solunum parametreleri üzerine etkileri. Atl. vı Çoksevim, B., (1991). Yükseldiğin getirdiği problemler. Erciyes üni. Beden Eğitimi ve ABD Yüksek Lisans ders notları.Kayseri. ***Doğar, AV., Tamer, K., Erol, E., Günay, M., (1996) Yüksek irtifada yaşayan elit , orta ***Kaystr ve ark, 1993. Fulko ve ark 1998 Yazılan makaleler.
• Egzersiz Esnasında Sıvı Kaybının Etkileri Nelerdir?
• EGZERSİZ VE BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ ÜZERİNE ETKİSİ
• KADINLAR NASIL EGZERSİZ YAPMALIDIR?
• KORONAVİRÜS VE EGZERSİZ
• Vertigo Hastaları Nasıl Egzersizler Yapmalı?
• Basit Egzersizlerle Sağlığınızı Koruyun
• Jamaika Atletizm Sırları
• Okul ve Egzersiz
• Fibromiyalji ve Egzersiz
• ALİ GÜREŞ KÖŞE
• Genç kalmanın sırrı; aerobik egzersiz
• Mahalli idareler sağlıklı yaşamın neresinde?
• Rahatlatan egzersizler
• Haydi zumbaya
• Astım ve Bronşit Hastalarına Egzersiz Önerileri
• Nabızla egzersiz
• Ali Güreş köşe yazısı
• Karın Sıkıştırma Egzersizleri
• Egzersizle yaşlanma geciktirilebilir mi?
• Kalp hastalıkları ve egzersiz
• Egzersiz Yap Sivilcelerden Kurtul
• Egzersiz ve romatizma
• Cilt Güzelliğiniz İçin Egzersiz Yapın
• Egzersiz ve beyin sağlığı
• Egzersiz ve Bel Fıtığı
• Koşu ve Yürüyüş İçin Öneriler
• Çocuklarda fiziksel aktivite
• Kegel Egzersizleri
• Egzersiz ve Depresyon
• Egzersizle Omuz Çökmesi ve Ağrısından Kurtulun
• Karın Yağları ve Egzersiz
• Egzersiz Yapmak Adet Dönemini Geciktirir mi?
• Anemi ve Egzersiz
• Her derde deva
• Bacaklar için egzersiz
• Egzersiz ve Oruç
• Kadın ve egzersiz
• Doğru Kardio Egzersizleri
• Kalça kaslarını kuvvetlendirme egzersizleri
• Hangisi faydalı? Koşu mu yoksa yürüyüş yapmak mı?
• Egzersiz ve Romatizma
• Egzersiz yap selülitten kurtul
• Egzersiz hangi saatlerde yapılmalıdır?
• Okul ve spor
• Kabızlık ve Egzersiz
• Spor kültürünün oluşmasında yerel yönetimlerin rolü
• Tansiyon Hastaları Nasıl Egzersiz Yapmalı
• Kilo Almak İstiyorsan Egzersiz Yap
• Yerel Yönetimlerin egzersiz politikaları var mı?
• Solunum Sistemimiz ve Egzersiz
• Yerel Yönetimler Spor Aktivitelerini Desteklemeli
• Egzersiz ve sigaranın etkileri
• Egzersizin bulaşıcı hastalıklar üzerindeki etkisi
• Spor Bilinci Yaratmak
• Egzersizin Cinsel Sorunlar Üzerine Etkisi
• Karaciğer Yağlanması ve Egzersiz
• Egzersiz ve Doğru Nefes Alma
• Egzersizin Testosteron ve Kas Gelişimine Etkisi
• Kalp Sağlığınız İçin Dans Edin Lütfen!
• Egzersiz Sırasında Kan Şekerinin Düşmesi
• Göğüste Kireçlenmeye Karşı Egzersiz
• Boyun ve Sırt Ağrıları İçin Pilates
• Bayanlarda Ağırlık Çalışmasının Önemi
• Esneme Egzersizlerinin Önemi
• Tantra Egzersizleri ve Cinsel Performans
• Egzersiz ve serotonin (Mutluluk)
• Vücut Geliştirme ve Ergojenik Yardımcılar
• Egzersiz yaparken sıvı kullanımı
• Rahatlama egzersizleri
• Düzenli Egzersiz Kalbinizi Nasıl Etkiler?
• Hareketsiz yaşamın riskleri
• Çocuklarda egzersiz ve hareket eğitimi
• Sağlığınız için basit hareketler
• Romatizma hastaları egzersiz yapabilir mi?
• Düztabanlık ve ayak ağrıları için egzersizler
• Farklı Zeminde Koşmalıyız
• Regl döneminde uygun egzersiz
• Çağın hareketsizlik sorunu var
• Egzersizin stres üzerindeki etkisi
• Yavaş Tempolu Aerobik Egzersiz Gençleştiriyor
• Ülseratif kolitli olan hastalar egzersiz yapabilir mi?
• Egzersiz yapmak kolesterolü düşürür mü?
• Bayanlarda kol arkası sarkmalarını önleyici egzersizler
• Egzersizin Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkisi
• Beliniz için egzersiz dönemi
• Egzersizin beyin sağlığı üzerindeki etkisi
• Topuklu ayakkabıların yarattığı hasar
• Egzersiz göğüs sarkmalarını engelliyor mu?
• Kasık fıtığı için egzersiz önerileri
• Parkinson hastaları egzersiz yapabilir mi?
• Egzersizin migren üzerindeki etkisi
• Yaşlılık döneminde egzersiz ve riskleri
• Vücut geliştirirken yaptığımız hatalar
• Egzersiz Yapmak Gribe Yakalanmayı Azaltıyor mu?
• Egzersizle sırt ve bel ağrılarından kurtulun
• Bayanlarda kalça sıkıştırma egzersizleri
• Egzersizin Psikolojik Etkileri
• Hamilelikte Egzersizin Bebeğin Beyin Gelişimine Etkisi
• Çocuğunuzun Kalbi Egzersize Ne Kadar Hazır?
• Karın kaslarına yönelik egzersiz önerilerimiz
• Zayıflama Uğruna Sağlığınızdan Olmayın
• Farklı Ortamlarda Egzersiz ve Yükselti
• Egzersizin Selülit Üzerine Etkisi
• Egzersiz krampları
• Yoğun Egzersizin Hormonlara Etkisi
• Kas geliştiren ilaçların zararları
• Duruş Bozukluğu İçin Egzersiz Önerileri
• Egzersiz bunamanın ilacıdır
• Vitaminler egzersizin etkisini azaltıyor mu?
• Egzersizin beyin üzerine etkisi
• Bebeklere egzersiz yaptırılır mı?
• Soğuk havalarda egzersiz yaparken dikkat
• Cumhuriyet Döneminde Spor ve Atatürk
• Egzersiz yapmak gençleştirir mi?
• Bayan Sporcuların Kabusu: Regl Döneminde Performans düşer mi?
• Fiziksel aktivite yapma alışkanlığı edinme
• Zencilerin performans üstünlüğü genetik mi?
• Pilates yapmak zayıflatıyor mu?
• Olimpiyatları neden kaybettik?
• Egzersiz Kaliteli Yaşamın İlacıdır
• Egzersizin Kas Hastalığına Etkisi
• Egzersizde Ergojenik Destek Nedir?
• Kalbinizi Egzersiz Yaparak Koruyun
• Ankilozan spondilit Hastaları Ne Tür Egzersizler Yapmalı?
• Oruçlu iken egzersiz yapılır mı?
• Hamilelikte egzersiz yapılır mı?
• Sıcakta fiziksel aktivite yapmak.
• Regl Döneminde Egzersiz Yapılır Mı?
• Lenf Ödemde Egzersiz Yapmak
• Bayanlar için Yağlarından Kurtulma Önerileri
• Çocuklarda Denge Gelişimi
• Yaz Spor Okulları
• Fiziksel Aktivite Esnasında Yapılan Yanlışlar
• Göbek yağlarından kurtulmanın şifresi
• Gençlik ve Spor Bayramı ile Ulusal Spor Politikası
• Fiziksel aktivite beyin hücrelerini yeniliyor
• Fiziksel aktivite ve zihinsel gelişim
• Bırakın çocuklar oynasın
• Muhteşem Tibet’in Beşlisi Nedir?
• Ergenlik dönemde neden fiziksel aktivite yapılmalıdır?
• Fiziksel aktivitenin osteoporoz üzerine etkisi
• Hangi Egzersizler Büyüme Hormonunu Tetikler?
• Fiziksel aktivite meme kanseri riskini azaltır mı?
• Çalışma hayatında fiziksel aktivite
• Yağlardan kurtulmak için şifreler
• Aktivitenin psikolojik etkileri
• Hangi fiziksel aktivite hangi hastalığa iyi geliyor?
• Fiziksel aktivitenin iskelet sistemi üzerine etkileri nelerdir?
• Egzersiz yapılan zemin ve kullanılan ayakkabı nasıl olmalıdır?
• Çocuklar için hangi fiziksel aktiviteler boy uzatır?
• Neden Sporcular Doping Kullanma İhtiyacı Duyarlar? Zararları Nelerdir?
• Sporcular neden aniden ölüyor?
• Müsabakalardan önce sporcular cinsel ilişkide bulunmalı mı?
• Vücut Geliştirmede Kullanılan İlaçların Metabolizma Üzerine Olumsuz Etkileri
• Yorgunluğa karşı fiziksel aktivite iyi gelir mi?