Bu haftaki yazımda egzersizin beyin ve hafıza kuvveti ile ilişkilerinin neler olduğuna değineceğim. Bu tip aktivitelerin zeka gelişimine olan etkisi, akıl gücünün egzersiz ile olan ilişkisi, sağlıklı yaşam sporunun beyine olan etkileri, düzenli egzersizin beyin sağlığı ve gücüne olan etkileri hakkındadır. Kuvvetli bir hafıza ve sağlıklı bir beyne egzersizin yaptığı katkı uzun zamandır tartışılmaktadır. Düzenli egzersiz beyin ve akıl sağlığı üzerindeki etkisi için biz şöyle deriz; “Akıllısınız, çünkü egzersiz yapıyorsunuz; egzersiz yaptığınız için akıllısınız.” Akıl ve zekâ aslında gizil bir güç ve aynı zamanda yetenektir. İkisi arasındaki tek fark, bir başkasından akıl alabilirsiniz ama zekâyı asla. O, her insanın kendisine özgüdür.

Egzersizin beyine etkisi var mıdır?

ABD’de yapılan bir araştırmaya göre 20’li yaşlarda yapılan egzersiz, orta yaşlarda beynin korunmasına yardımcı oluyor. Koşu, yürüyüş, yüzme ve bisiklete binmek gibi kardiyo egzersizlerinin, 20 yıllık dönemde düşünme yetilerini ve hafızayı güçlendirdiği ortaya çıktı.Yapılan bir başka araştırmada fitness egzersizinin, 55-80 yaşları arasındaki sağlıklı bireylerde, düşünsel performansı artırdığı açıkça ortaya konmuştur. Farklı bilimsel çalışmalarda ise; 65 ve üzeri yaşlarında olup, düşünsel yeteneği azalmış kişilerde fitness egzersizini yapmanın benzer sonuçları ortaya koyduğu görülmüştür. Bu demek ki ister zihinsel bilişsel bir sorun olsun, ister olmasın her iki insan grubunda da egzersiz beyinsel fonksiyonları güçlendirmektedir. Daha fazla kan basıncı ile birlikte fazla oksijen anlamına geldiği için egzersiz yapan bir kişinin beyin hücreleri daha iyi beslenmektedir. Uzun zamandır atletik vücut ile zihinsel güç arasında bilimin bulduğu tek bağlantı buydu. Şimdi, beyin tarama cihazları ve biyokimya alanındaki gelişmelerden yararlanan bilim adamları, egzersizin beyinde yarattığı etkileri daha derinlemesine araştırabiliyorlar. Egzersizin etkisi önce kaslarda kendini gösterir. İki veya dört başlı bir kasın her kasılması ve gevşemesinde, insülin like growth factor adı verilen bir proteinin de aralarında bulunduğu kimyasal maddeler salgılanır. Bu maddeler kan ile birlikte yol alır ve sonunda beyne ulaşır. IGF, beyinde, vücudun "nörotransmiter fabrikasındaki usta" gibi çalışır.

Aerobik egzersizinin kalbinize ve ciğerlerinize yararı yapılan araştırmalarda beyninizin daha uyanık ve çevik olmasında da egzersizin çok etkili olduğunu kanıtlanmıştır. Yeterli aerobik egzersizler beyninize oksijen ve glikoz zengini daha çok kan gönderir. Aerobik egzersiz devamlı alışkanlık hâlinde gelir ise bu tesir daha kapsamlı olur. Her ne kadar vasat fiziksel aktivitelerde beyni güçlendirir ise de daha yoğun olanların faydası daha da etkilidir. “Örneğin; kelime belleme hafızasında şiddetli egzersizin hafif egzersize göre yüzde 20 daha kuvvetli olduğu yapılan deneylerle belirlenmiştir.” Beyin kapasitesinin gelişmesini ve egzersizin beyin fonksiyonları üzerindeki etkisini inceleyen Dr. Carson Smith: “Beyindeki sinir ve damar hücrelerinin gelişimi beynin gelişmesini sağlar, aksi takdirde yaşlandıkça beyin küçülmeye, büzüşmeye başlar” demektedir. 2011 Yılında Amerika Milli Bilimler Akademisi’nin sonuç bildirgesinde: “Orta yaşlarda devamlı yapılan egzersizin beynin öğrenme ve bellek merkezi olan hippocampus’un yoğunluğunu egzersiz yapmayanlara oranla yüzde 2 oranında arttırır. İlk bakışta bu oran küçük görülebilir ama yaş ilerledikçe beyin hacminin büyümediği aksine genelde büzüştüğünü, küçüldüğünü hatırlamalıyız. Hâlbuki egzersiz yapanlarda küçülmeyip az da olsa büyümektedir. Buna ilaveten, ölecek olan pek çok beyin hücrelerini etkili egzersizin kurtardığı da bilinmektedir” demektedir.

Egzersiz sırasında terlemenin sırrı nedir?

Terlemeli egzersizin öğrenmeye ve belleğe yeni kayıtlar yaptırmaya çok yardımcı olduğu ve ileri yaşlardaki akıl hastalıklarını önemli ölçüde defettiği tespit edilmiştir. Hippocampus’un (beynin deniz-atına benzer şakak tarafındaki bölümünün) Alzheimer hastalığından çok etkilendiği tespit edilmiştir. 2010 yılında yapılan araştırmalarda; yetişkin aktif koşan farelerin hareketsiz durağan farelere göre şekiller ve renklerde daha ince ayırım yaptıkları tespit edilmiştir. İnsanlar üzerinde bundan önceki deneyler de aynı sonucu vermiştir. Nitekim idrak, teşhis ve odaklanmayı geliştirme egzersizin yaşlılıktaki akıl hastalıklarını önlemeye yardımcı olduğu bilinmektedir.

Beynin planlama gücü nasıl olmaktadır?

Beynin ön bölümü olan frontal korteks tarafından yürütülen karar alma, planlama, organizasyon ve fikir üretme gibi akıl çalışmalarına devamlı yapılan egzersizler çok yardımcı olur ve kolaylaştırır. 2010 yılında Japonya’da yapılan bir araştırmada yoğun egzersiz alışkanlığı olan kişilerde aktif olmayanlara kıyasla aklî beceri derecelerinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Dolayısı ile muntazam egzersiz yapmanız; özel veya iş ile ilgili yeni projelerde ayrıntılara boğulmadan başarılı olmanıza yardımcı olacaktır.

Beynin çabuk hatırlaması nasıldır?

Aerobik egzersizin aktif olmak sadece bellek güçlenmesine değil, aynı zamanda belleğinizdeki verileri çabuk hatırlamanıza da yardımcı olur. Alzheimer hastalığının ilk döneminde egzersiz yapmakta olan kişilerin pasif olanlara kıyasla önemli şahısların isimlerini hatırlamakta daha iyi oldukları tespit edilmiştir. Beynin orta kısmındaki corpuscollosum, bu bölümde depolanan bilgileri tarayarak ortaya çıkarır. Bu kısım bellek iletişimlerini organize eder. Etkili aerobik egzersiz hücreler arasındaki bu iletişim sinyallerinin kalitesinin ve gücünün yükselmesine yardımcı olur. Böylece beyindeki uçsuz bucaksız depolanmış bellek ayrıntılarına çabuklukla ulaşmış olursunuz. Her zaman hatırlamakta yarar var ki; vücudun en çok oksijen ve glikoz tüketicilerinden biri de beyindir. Kan dolaşımının iyi olduğu kardiovasküler sistemde beyin rahatlıkla besleneceğinden kendisinden beklenen görevi de en iyi düzeyde yapabilecektir.

Bizim önerilerimiz; eğitimcilerin okullarda beden eğitimi derslerine ağırlık verilmesi için çaba sarf etmeleridir. Beden eğitimi derslerinin yoğunlaşmasıyla öğrencilerin diğer derslerde de daha başarılı olacaklarına dikkat çekmeliyiz ve siyasetçileri bu konuda yasa değişikliği yapmaları yönünde uyarmalıyız. ABD'de son yıllarda bazı okullarda okuma derslerinden hemen önce beden eğitimi derslerinin konduğunu biliyoruz. Bu sınıflardaki öğrencilerin büyüdüklerinde daha aktif yetişkinler olma olasılığı yüksektir. Bazı bilimsel çalışmalar da gösteriyor ki haftada birkaç kez egzersize zaman ayıranların, oturduğu yerden kalkmayan yaşıtlarına göre Alzheimer hastalığına daha ileri yaşlarda yakalandığını gösteriyor. Sağlıklı ve akıllı kalmanızı diliyorum.

Kaynaklar: 1)J.Syer,C.Connolly;Zihinsel Antrenman.2)Runner’s World dergisinin Kasım 2011 sayısında yayınlanmıştır. Yazının orijinal başlığı:StrongMinded,, 3)internet adresi:http://www.runnersworld.com/article/0,7120,s6-238-267--14079-0,00.html,Yazıyı hazırlayan Runner’s World yazarı:DeniseSchipani,Yazıyı Türkçeye çeviren Zinde Türkiye yazarı:Hayri Özmeriç 4)Dr. Sinan İBİŞ