Mutluluk Meselesi – 2

Gündelik hayatta bazı insanlar için iyi hissetmek daha zahmetsiz görünürken, bazıları için aynı hâl çok daha kırılgan yaşanır. Bu farkın ardında yalnızca yaşam koşulları değil; mizaç, duygusal yatkınlıklar ve onları biçimlendiren deneyimler de yer alır. Bu yazıda, bu içsel farklılıkların zamanla nasıl şekillenebildiğine ve dönüştürülebilir olduğuna odaklanacağız.

Mutluluk büyük ölçüde bireyin iç dünyasından beslenir; ancak dış koşulların etkisini de yadsımamak gerekir. Özellikle kişinin kendini maddi, manevi ve fiziksel açıdan güvende hissetmediği ve yaşam koşullarının zorlayıcı olduğu durumlarda mutluluk ciddi biçimde sekteye uğrar. Güvenlik ve temel yaşam standartları sağlandıktan sonra ise içsel özellikler ön plana çıkar. Bu noktada mizaç ve karakter, mutluluğun en önemli belirleyicileri arasında yer alır. Araştırmalar, bireyler arası karakter farklılıklarının mutluluk düzeyini yaklaşık %60-65 oranında açıkladığını göstermektedir.

Kendiyle barışık, içsel uyumu yüksek, sakin ve huzurlu bir bireyin bu özellikleri genellikle iyimser, yapıcı ve iş birliğine açık olmalarıyla birlikte seyreder. Bu kişilerin başkalarıyla ilişkilerinde daha olumlu, daha az düşmanca ve daha güven verici olmalarının yanı sıra nevrotizm düzeyleri de düşüktür. Nevrotizmin doğuştan gelen bileşeni oldukça güçlüdür. Dolayısıyla; genetik faktörlerin mutluluk dâhil birçok karakter özelliğinde önemli bir rol oynadığını söylemek mümkündür. Tek ve çift yumurta ikizleriyle yapılan çalışmalar, bu genetik etkinin altını çizmektedir.

Bununla birlikte, çevresel faktörler genetik yatkınlıklarla etkileşime girer. Bu etkileşimler karmaşıktır; her zaman net biçimde açıklanamaz. Ancak çocukluktan itibaren bazı bireylerin olumsuz duygulara daha yatkın olduğu gözlemlenebilir. Daha korkulu, çekingen ve sakinleşmekte zorlanan mizaç özellikleri erken yaşlarda ortaya çıkabilir. Maddi, manevi ve fiziksel açıdan güvensiz çevreler bu biyolojik yatkınlıkları tetikleyebilir. Öte yandan, duygu düzenleme becerileri gelişmiş, sakin ve destekleyici ebeveynlerle büyüyen çocuklarda, genetik olarak mevcut olumsuz duygulanım eğilimleri daha olumlu bir yöne evrilebilir.

Bu yüzden, nevrotik bir mizaçla doğmuş olmak, mutluluğun ulaşılmaz olduğu anlamına gelmez. Aksine, bu özellikler üzerine çalışmak her zaman mümkündür. Tıpkı spora başlayarak fiziksel kapasitemizi geliştirebildiğimiz gibi; zihinsel ve duygusal beceriler de öğrenilebilir ve güçlendirilebilir. Tam bu noktada özellikle iki faktör öne çıkar: Dikkatimizi nereye yönelttiğimiz ve yaşadıklarımızı nasıl yorumladığımız. Olaylara hangi açıdan baktığımız, bizi ya daha yapıcı ya da daha olumsuz sonuçlara götürür.

Kendimizi psikolojik olarak daha iyi bir yere taşımak, ne hızlı ne de zahmetsiz bir süreçtir. Ancak adanmış bir çaba ve sabırlı bir tutumla bunun mümkün olduğunu bilmek, başlı başına umut vericidir.

İşin bir başka umut veren yanı, sanılanın aksine araştırmaların, yaş ilerledikçe mutluluk düzeyinin artarken nevrotizm düzeyinin azaldığını göstermesidir. Bu elbette bir ortalamadır; fakat zamanla pek çok şeyin düşünüldüğü kadar ürkütücü olmadığı, her şeyin gelip geçici olduğu öğrenilir ve dolayısıyla yaşananlara karşı tolerans artar.

Mutlu insanlar genellikle daha aktiftir; sosyal, zihinsel ve fiziksel olarak yaşamın içerisinde yer alır. Başkalarıyla kurdukları ilişkiler çoğunlukla olumludur; düşmanca tutumlardan uzak durur ve insanlara daha kolay güvenirler. Bu nedenle sosyal ilişkilerin, mutluluk açısından merkezi bir öneme sahip olduğunu söylemek mümkündür. Yalnızlık ise tercih edildiğinde besleyici olabilirken; istenmeyen ve dayatılmış olduğunda psikolojik açıdan zorlayıcı hâle gelebilir.

Mutluluk meselesi uzun, mesele önemli; zira işin içine, yazdıklarımın yanı sıra henüz bahsetmediğim, kültür de giriyor, ekonomi de, cinsiyetin yüklediği roller de. Bir sonraki yazıda, bu başlıkların mutluluğu nasıl şekillendirdiğine biraz daha yakından bakacağız. Birkaç küçük öneri de olacak; sorunları bütünüyle ortadan kaldırmaz belki ama hayatla baş etmeyi biraz daha kolaylaştırabilir.