Utku Güngör

Kelimelerin geçmişi 6

24 Nisan 2016, Pazar

     

Her kelimenin bir hikâyesi vardır. Derlediğim bu kelimeler ilginizi çekecektir. Keyifli okumalar.

"Faks" için eskiden "tıpkıbasım" denirmiş. Sonradan "belgegeçer" olmuş. Latince "facsimile (kopya)" kelimesinin kısaltılmasından geliyormuş.

"Cılkı çıkmak" deyimindeki "Cılk", bozulmuş yumurtaya deniyormuş. Buradan evrilen "Cıvık" da "çamurlaşmış" demek, edebiyatla dilimize geçmiş.

"Aptala malum olurmuş" meğer yanlış kullanılıyormuş. "Abdala malum olurmuş" doğrusu,"derviş" demek.(Türkmenler kullanmış, tarihi olan kelime)

"Eleştiri"nin doğrusu "eleştiri sanatı"ymış. "Kritik" kelimesinden çevrilmiş. Eskiden hüküm veren derlermiş. Ahmet Rasim 1898'de kullanmış.

"Kıraathane" eskiden kahvenin kitap- gazete olan kısmına denirmiş. Müzikli kısmına da "gazino". Ahmet Rasim makalelerini buralarda yazarmış.

Latinceden argolaşan "Mort Olmak" ölüm kökenli (bkz.Mortem). Karagöz sayesinde argolaşmış. Hüseyin Rahmi "mortoyu çekmek" diye kullanırmış.

Patlıcan musakka, kabak musakka deriz ama "musakka" nedir bilmeyiz. "Sulu" demekmiş. Eskiden üstüne et suyu gezdirilen yemeklere denirmiş.

"Fanatik" aslında "Tanrı coşkusuyla deliren kişi" demekmiş. Latince "Fanaticus" çıkışlı,"gözü dönmüş, çarpılmış, asabi" anlamları var (1520)

"Kırmızı"yı bir böcekten (bit) almışız, "Kırmız Böceği". Boyası için yüzyıllar boyunca dişisi kurutulurmuş. Adı kırmızı rengine verilmiş.

"Sıfırı tüketmek" aslında halk dilinde evrilmiş, doğrusu "zafiri tüketmek"miş. Arapçada "zafir", soluk/nefes demek. Yani "soluğum tükendi".

"Dandik" eskiden aristokratları taklit eden, orta sınıf ,iyi giyimli züppe anlamındaymış(18.yy.) Türkçe argosuna Osman Cemal Kaygılı katmış.

"Gazete" Venedik'in bakır para birimi olan "Gazeta"dan gelmiş (16.yy.). Eskiden haber bülteni demekmiş, evrilerek yayın organının adı olmuş.

"Çığır" Eski Türkçeden gelmiş; kardaki "çığ"ın yuvarlanarak açtığı dar yola denirmiş. "Çığırından çıkmak, çığır açmak" deyimlerinin çıkışı.

Türkçe ile kalın.