Takip Et

SON DAKİKA

Utku Güngör

Türkçenin zenginliği deyimlerimizin oluşumu

15 Eylül 2014, Pazartesi

     

Deyimler en az iki sözcükten kurulan, sözcüklerin anlam değişmesine uğrayıp yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan kalıplaşmış söz öbekleridir. Tümce biçimindeki deyimler, biçim olarak atasözlerine benzedikleri için sıkça atasözleri ile karıştırılabilir. Biçim özellikleriyle deyimler, atasözlerine benzerler ama kavram açısından atasözlerinden ayrılırlar. Her atasözü, yargı bildirir. Deyimler bildirmez. Kısacası atasözü yol gösterir,akıl verir, öğüt verir; ibaret dersi almamızı amaçlar. Deyimler ise bir kavramı belli bir kalıp içinde anlatmamızı amaçlar.

 

Kazma elin kuyusunu, kazarlar kuyunu (Atasözü)

Bir zeytin verir ağzına, bir tulum tutar adına ( Deyim)

 

Kimi sözler hem deyim hem de atasözü sayılabilmektedir.

Atın ölümü arpadan olsun.

Çam sakızı çoban armağanı.

Keçiye can kaygısı kasabaya yağ kaygısı.

Sen ağa, ben ağa bu ineği kim

 

Kimi sözler eylem çekimleri değiştirilince, deyim iken atasözü; atasözü iken deyim olurlar:

"Ayağını yorganına uzat " atasözü, "Sen bunları hak ettin, ayağını yorganına göre uzatsaydın." şeklinde ; "Aman diyene kılıç kalkmaz" atasözü ; "Affet , aman diyene kılıç kalkmaz." şeklinde kullanılınca deyim olur.

 

Deyimler de, atasözleri gibi başlangıçta bir kişinin yaratıcısıdır.Zamanla kullanıldıkça yaratıcısı unutulmuş, dilin ortak varlığı haline gelmiştir. Bununla birlikte kimi deyimlerin öyküsünü biliyoruz. Mesela; "İpe un sermek" deyimi "13'üncü yüzyılda ortaya çıkmış ve Nasrettin Hoca'dan günümüze kadar gelmiştir. "Yüreği soğumak" deyimi de Şeyhi'nin Harname'sinde bundan beş asır önce ifade edilmiştir.

 

Kaynakça : Demir Tufan: Türkçe Dil Bilgisi Kurmay Yayınevi Ankara 2013

Çötüksöken Yusuf : Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü Toroslu Kitaplığı 2004

Kavas Yakup: Maymun Gözünü Açtı (Deyimlerin Hikâyesi) Zambak Yayınları 2007 



Yazarın Tüm Yazıları

Kelimelerin geçmişi 6

24 Nisan 2016, Pazar

Kelimelerin Geçmişi 5

24 Ekim 2015, Cumartesi

Kelimelerin Geçmişi 4

31 Ağustos 2015, Pazartesi

Kelimelerin Geçmişi-3

24 Ağustos 2015, Pazartesi

Kelimelerin Geçmişi 2

11 Temmuz 2015, Cumartesi

Kelimelerin Geçmişi-1

3 Haziran 2015, Çarşamba

Bitişik mi, Yoksa Ayrı mı?

25 Mayıs 2015, Pazartesi

Türkçem Benim Ses Bayrağım

2 Şubat 2015, Pazartesi

Yükselen grafik: Aydınspor 1923

4 Kasım 2014, Salı

Amatör futbolun kalbi tekliyor

14 Ekim 2014, Salı

Sultanhisarpor - Çeştepe maçından...

1 Ekim 2014, Çarşamba

Trabzon için kazanma vakti

27 Eylül 2014, Cumartesi

Türkçenin zenginliği deyimlerimizin oluşumu

15 Eylül 2014, Pazartesi

Nazilli'den güzel başlangıç

1 Eylül 2014, Pazartesi

Süper Lig Tahminlerim

30 Ağustos 2014, Cumartesi

Düzeltme İmi Üzerine Bir Yazı (^)

29 Ağustos 2014, Cuma

Türkçenin zenginliği deyimlerimiz ve atasözlerimizin öyküsü

21 Ağustos 2014, Perşembe

Premier Lig kaldığı yerden

20 Ağustos 2014, Çarşamba

Güle güle güzel insan

16 Ağustos 2014, Cumartesi

Talihsiz Kura

14 Ağustos 2014, Perşembe

Diller Ölür Mü?

8 Ağustos 2014, Cuma

Fenerbahçe'nin şansı

6 Ağustos 2014, Çarşamba

Tek dil, tek kılavuz

2 Ağustos 2014, Cumartesi

Futbol aşktır

1 Ağustos 2014, Cuma

Türkçenin Gücü

26 Temmuz 2014, Cumartesi

Yeni gözde Bruma

23 Temmuz 2014, Çarşamba

Transfer fısıltıları

18 Temmuz 2014, Cuma

Alman Akımı (Ekol)

16 Temmuz 2014, Çarşamba

Yeni Galatasaray

15 Temmuz 2014, Salı