Geçtiğimiz haftalarda bir yarışma programında çıkan bir soruda Hitit dilini çözen Çek dilbilimci Bedrich Hrozny'nin çözmeyi başardığı ilk cümlede ne yazıyordu sorusu, ben dahil bir çok kişiyi heyecanlandırmıştır sanırım. "Peki kimdir yahu bu adam!"

Bedřich Hrozný; Almanca Friedrich Hrozny (d. 6 Mayıs 1879, Lysâ nad Labem, Bohemya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu – ö. 18 Aralık 1952, Prag, Çekoslovakya), Çek arkeolog ve dil uzmanıdır. Hitit çiviyazısını çözerek Yakındoğu’nun eski tarihine ışık tutmuştur. 1904’te Filistin’in kuzeyinde yapılan kazılara katıldıktan sonra, 1905’te Viyana Üniversitesi’nde profesör oldu. 1919-52 arasında Prag’daki Karlova Üniversitesi’nde çiviyazısı araştırmaları ve eski Doğu tarihi dersleri verdi. Hrozny, Boğazköy’de (Hattuşa) bulunan Hitit arşivlerindeki tabletleri inceledikten sonra, Hititçenin Hint-Avrupa dil ailesine girdiğini ve italik diller, İran, Kelt ve Slav dilleriyle akraba olduğunu ileri sürdü. Bu görüşlerine yer verdiği Sprache der Hethiter, ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm (1915; Hititçe; Yapısı ve Hint-Avrupa Dil Ailesinden Oluşu) birçok eleştiri aldı. Ama Hrozny aralarında Hitit yasalarının da bulunduğu çok sayıda belgeyi Almancaya çevirip Hethitische Keilschrifttexte aus Boghazköi, im Umscrift, mit Übersetzung und Kommentar (1919; Boğazköy Hitit Çiviyazısı Metinleri; Transkripsiyon, Çeviri ve Yorum) içinde yayımlayarak görüşlerini kanıtlamayı başardı. 1925’te Kültepe’de kazı yapan Çek arkeologlara başkanlık etti ve kent yakınlarında Eski Asurca yazılmış 1.000 kadar tablet buldu. Eski Kaneş kentini kazarak kentin günlük yaşamıyla ilgili önemli ipuçları ortaya çıkardı. Yaşamının geri kalan yıllarında eski metinleri çözme çalışmalarını sürdürdü.

Nasıl olurda bizim topraklarımızda araştırma yapan dilbilimci ve arkeologlar bizden daha fazla imkanlara sahip, nasıl olurda yeni keşifler yapabilir... Yakın çevrem çok iyi bilir arkeolojiye aşık özellikle Eski Mısır arkeolojisine aşık biri olarak, gönüllü katıldığım tüm kazılarda gördüm ki; bizim arkeologlarımız sadece birer maşa... Kazı başkanlıkları Amerikan, İngiliz vb. ülkelere verildiği sürece bizim dilbilimcilerimiz, arkeologlarımız maşa olmaktan daha ileriye gidemeyecekler...

Neyse biz konumuza dönecek olursak; bu zat-ı muhterem abimiz, Hitit dilini çözmüş ve herkesi heyecanlandıran o sorunun ortaya çıkmasını sağlamıştır.

O NEYDİ Kİ!

Hitit dilini çözen Çek dilbilimci Bedrich Hrozny'nin çözmeyi başardığı ilk cümlede ne yazıyordu?

Cevap ise çok şaşırtıcı "Ekmek yiyecek su içeceksin"

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Viyana’da Asuroloji profesörü olan Bedrich Hrozny yaptığı araştırmalarla Hititçe'nin bir Hint-Avrupa dili olduğunu göstermeyi başardı. Hrozny’nin 1915’de okuduğu ilk Hititçe cümle şuydu: "NINDA-an ezzateni watarra ekutteni" – "ekmeği yiyeceksiniz, suyu da içeceksiniz". Cümlenin başındaki NINDA ideogramının Sümerce "ekmek" anlamına geldiği eskiden beri biliniyordu. Ezza- sözcüğünü Hrozny, İngilizce "to eat" ve Almanca "essen" – "yemek" eylemleriyle karşılaştırdı. Watarra'nın ilk kısmı olan watar sözcüğünü de İngilizce "water", Almanca "wasser" ile karşılaştırdı ve Hititçe'de içmek anlamına gelen eku- eylemini Latince su anlamına gelen "aqua" sözcüğü ile karşılaştırdı. Böylece Hititçe bir cümleye ilk kez anlamlı bir çeviri verilmiş oldu.

İşte hayatımızın temel ihtiyacı olanları unutmayalım! Ne demişler "yemek buldunmu ye, dayak buldunmu kaç..."