İZMİR'DEKİ ANTİK KENTLER 9- EFES ANTİK KENTİ

İzmir’in Selçuk ilçesinde yer almaktadır. Şehrin kuruluşu MÖ 6000’li yıllara tarihlenmektedir. Son araştırmalar ve kazı çalışmaları sonucu kent çevresindeki Ayasuluk Tepesi’nde Tunç Çağı ve Hitit yerleşimlerine de rastlanmıştır. Luvi Krallığı’nın başkenti olarak bilinen Apasas da yine bu bölgedir.

MÖ 1050’de Yunan göçleriyle genişleyen kent, MÖ 560’ta ise Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. Günümüzde Efes olarak bilinen alandaki şehir ise MÖ 300’lerde Büyük İskender’in komutanlarından General Lysimakhos tarafından kurulmuştur.

Antik Yunan’da on iki İon şehrinden biri olan Efes, iki yüz bin nüfusuyla Roma Dönemi’nde sahip olduğu limanın da etkisiyle Asya’nın en büyük politik ve ticari merkezi olmuştur. Şehir, Bizans Dönemi’nde tekrar Ayasuluk’taki yerine taşınmıştır. Efes Antik Kenti, Dünya’nın Yedi Harikasından biri olarak kabul edilen Artemis Tapınağı’na da ev sahipliği yapmaktadır.

Bizans Döneminde ise 391’de Hristiyanlığın resmî din olarak kabul edilmesinin de etkisiyle kiliseler başta olmak üzere birçok mimari yapıya imza atılmıştır. 700’lü yıllarda başpiskoposluğa da ev sahipliği yapan kent, dönemin önemli dinî merkezlerinden biri konumuna gelmiştir.

*

1304’te yönetimi, Bizans İmparatorluğu’ndan Aydınoğlu Beyliği’ne geçmiştir. Rumların kenti Ayios Skologos olarak adlandırmış, Türk hakimiyeti döneminde ise ise yine aynı isimden türeyen Ayasuluk adını kullanmıştır. Bu dönemde de liman kenti olarak Batı ile ticarî ilişkiler korunmuş, hatta Umur Bey Dönemi’nde Venedik ile antlaşma imzalanmıştır.

I. Bayezid Dönemi’nde Osmanlı egemenliği altına girse de Ankara Savaşı mağlubiyeti sonrası Aydınoğlu Beyliği, tekrar bölgeye hâkim olmuştur. 1426’da II. Murad Dönemi’nde kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine geçmiştir.

*

Efes’te ilk kazı çalışmaları 1869’da British Museum adınan J. T. Wood öncülüğünde başlatılmıştır. 1904 sonrası D. G. Hogarth da çalışmalara katkı sağlamıştır. Avusturya Arkeoloji Enstitüsü’nün 1895’te Otto Benndorf tarafından başlatılan çalışmaları I. ve II. Dünya Savaşları esnasından kesintiye uğrasa da 1954’ten günümüze ara vermeksizin devam etmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı da adına Efes Müzesi’nin de çalışmaları sürmektedir.

*

CELSUS KİTAPLIĞI

Efes Antik Kenti’nin en bilinen yapılarından biridir. MS 100 yıllarında Gaius İulius Aquila, babası Senatör Tiberius İulius Celsus Polemaeanus adına yaptırılmıştır. Kütüphane olarak bilinen yapı aslında mezar odası üzerine inşa edilmiş bir kahramanlık anıtıdır.

*

HADRİAN TAPINAĞI

İmparator Hadrianus adına inşa edilmiş bir anıttır. Geç Antik Çağ tadilatında eklendiği düşünülen kapı lentosu kabartmaları, kentin kuruluş efsanesini işaret eder. Roma İmparatorlarından Diokletianus, Constantius, Maksimianus ve I. Theodosius’un da heykelleri yer almaktadır.

*

YAMAÇEVLER

Dört bin metrekarelik alana yayılmış bir tür insuladır. İnsula, günümüz apartmanlarına karşılık gelen, caddeler ile çevrilmiş, birden fazla kişiye kiralanan, çok katlı yapıdır. Alt katlarda mutfak ve banyo dahil yaşam alanları, günümüze ulaşmayan son katlarda ise ziyaret ve ziyafet odalarının yer aldığı düşünülmektedir. MS 300’lü yıllardaki deprem sonrası harabeye dönse de sonraki yüzyıllarda tekrar yaşama uyarlanmıştır. Hatta, evlerin üzerine inşa edilen değirmen, nalbant ve çömlek dükkanları ile bir mahalle halini almıştır.