Takip Et

SON DAKİKA

Cemre ŞAHİN KAZICI / Yüksek Mimar
[email protected]

MİLLET KIRAATHANESİ & KİTAP KAFE

6 Şubat 2021, Cumartesi

     

İlk yazımda acizane kendi ürettiğim bir kavram olan ‘kamusal geometri’den bahsetmiştim. Toplumumuz içinde neredeyse her birey, birilerinin sabit değerlerle tanımladığı geometrileri giyiniyor ve kamusal alanda diğer bireyler ile arasına bu geometrilerin görünmez sınırlarını koyuyor. Her şeye bu geometriler içerisinden bakıyor (ya da bakmak zorunda kalıyor) ve ben her seferinde şaşırıyorum. Bugün de bu kamusal geometriyi siyaset üzerinden somutlaştırarak günümüzdeki ideolojik mekânsal üretimleri olan ‘millet kıraathanesi’ ve ‘kitap kafe’ üzerinden değerlendirmek ve bu mekânlar üzerinden genel bir açılım yapmak istedim.

*

Biliyorsunuz AKP’nin 2019 seçim vaatleri arasında yer alan ve muhalifleri tarafından çokça eleştirilen ‘Millet Kıraathanesi’nin Aydın’daki ilk örneği, Haziran 2020’de Aydın Valiliği tarafından hizmete açıldı. Yaklaşık 7 ay sonra ve sadece 800 metre ilerisinde ise CHP’nin yönetiminde olan Efeler Belediyesi tarafından ‘Kitap Kafe’ hizmete açıldı. Açılış konuşmalarındaki ifadelere dayanarak ve ikisinde de birer saat zaman geçirmiş bir mimar olarak rahatlıkla söyleyebilirim ki, hizmet açısından birbirlerinden farkı yok. Temelde, bağlı oldukları kurumları tarafından ücretsiz çay-kahve ikramları yapılan, kullanıcılarının raflardan kitap alarak okudukları, sohbet edebildikleri ve sosyal, kültürel etkinlikler gerçekleştirebildikleri mekânlar. (Not olarak da eklemek isterim ki millet kıraathanesinin kütüphane sistemi, kitap kafenin ise iç mekân tasarımı takdiri hak ediyor.)

*

Ancak hiçbir CHP’linin millet kıraathanelerini öven bir cümlesini duyamayacağımızdan hepimiz eminiz. Hiçbir AKP’li de kitap kafeyi yüceltmeyecek şüphesiz. İşte tüm bunlar siyasi geometrik sınırların verdiği tutsaklıktan kaynaklanıyor. Oysa bu örnekte belli ki CHP’li başkan, millet kıraathanesi projesini içten içe takdir etmiş ki vatandaşına aynı konseptte hizmet vermeyi gerekli görmüş. Aynı şekilde, AKP yöneticileri bu projeden memnun olmuş olmalı çünkü vatandaş için gerekli gördükleri bir hizmet örnek alınarak ‘kitap kafe’ adıyla da sağlanmış. İnsani değerler açısından; Aydın’daki temsilcileriyle, CHP’nin AKP’yi böyle bir proje ortaya koyduğu için takdir etmesi, AKP’nin ise CHP’ye projelerine böyle bir katkı koyduğu için teşekkür etmesi gerekiyor. Ancak biliyoruz ki özgürlüğü savunmalarına karşın hiçbirinin bu düşüncelerini kamusal ortamda dile getirme özgürlükleri yok. Toplum kutuplaşmalar üzerinden yönetildiğinden bunun gerçekleşmesi mümkün de görünmüyor. Daha üzücü olanı; bu durum artık normal karşılanıyor.

*

Bu örnekte mekânların isimlerinin neden farklılaştıklarını hepimiz anlıyoruz ama ismine ne koyarsanız koyun bu mekânlar içerik ve kurgulanış biçimi bakımından kahvehane kültürünün devamı olarak varlığını sürdüren eş mekânlar. Etimolojik olarak baktığımızda da; kıraathane, ‘kıraat’ yani ‘okuma’ eyleminin gerçekleştirildiği yer anlamına gelmektedir. TDK’da da “….gazete, dergi ve kitap bulunduran geniş, temiz ve iyi döşenmiş kahvehane” olarak yer almaktadır. Kafe ise fransızcada kahve, kahvehane anlamına gelen ‘café’ kelimesinden alınmıştır. Aslında bir içecek olan kahve, Yemen’de keşfedilerek, İstanbul’a ve oradan da Avrupaya; sırayla kahwa, kahve ve café kelimeleri ile aktarılmıştır. Ancak biz, kendi ‘kahve’ kelimemiz yerine, zaten kahve’den türetilen fransızca ‘café’yi kullanmayı tercih ediyoruz (bir garibiz biz de.) İçinde kitap sunulanlarına ise son yıllardaki isimlendirmesiyle ‘kitap kafe’ deniyor. Tamlama olarak anlamsız aslında. Aynı anlama gelen kıraathane kelimesini kullanmamak için türkçeyi bu kadar bükmeye gerek var mıydı bilmiyorum.

*

Neden bir kahvehane türü olan ‘kıraathane’ kelimesini kullanmak bizi ürkütüyor anlatayım. Aslında kahvehaneler, Anadolunun ilk kamusal mekânı olarak Türk kültüründe önemli bir rol oynuyor. İlk kahvehane 1555’te İstanbulda açılarak, o zamana kadar sadece cami ve hamam gibi kamusal alanlarda gelişen toplumsal ilişkileri yeni bir mekâna taşıyor ve bu mekan yüzyıllarca kullanılacak özgün bir yapı tipolojisi ortaya koyuyor. Bir dönem, ticaret, eğitim ve sanat üzerine fikir akışının olduğu, orta oyunu, Karagöz ile Hacivat ve kukla gösterilerinin gerçekleştirildiği kentin sosyal kültürel alanları olarak ön plana çıkıyorlar. Gazetelerin girmesi ile okuma eyleminin başat etkinlik haline geldiği bir kahvehane türü olarak kıraathaneler ise 1857 yılında hayatlarımıza girmeye başlıyor. Ancak ne var ki kültürümüzde böylesine önemli yer tutan kahvehane ve kıraathaneler zaman içerisinde ‘sosyal sapma davranışlarının merkezleri’ olarak algılanır hale geldiler. Bunun en büyük sebebi, İlk yıllarında toplumsal yaşamda bütünleşmeyi sağlarlarken zamanla farklı toplumsal grupların kendi kahvehanesini kıraathanesini açmaya başlamasıyla (yeniçerilerin kahvehanesi, hemşehri kahvehanesi vs.) toplumsal ayrışmayı beraberinde getirmeleri oldu. Bu türden bir bölünme ile kendi içine kapanan mekânlar haline geldiler. Paylaşımların tektipleştiği, boş zamanların geçirildiği, ‘öteki’lerin konuşulduğu, aylaklık yapılan yerlere dönüştüler. Dama, satranç, tavla gibi mücadeleci oyunlar yerini kumara bırakmaya başladı. Böylece kahvehane ve kıraathaneler mekânsal algımızda olumsuz bir yer edindiler ve bu algıyı değiştirmek yerine kelimeleri, dahası kültürümüzü terketmeyi düşündük belki de…

*

Oysa Atatürk de 1931 yılında Aydın’a ziyaretinde kahvehanede oyun oynayanları görünce “kahvehaneler kıraathanedir, kumarhane değildir. Aydın'da kahvehanelerde oyun oynanmasını yasaklıyorum.” diyerek kıraathane kültürünü, ‘kıraathane’ kelimesiyle korumaya çalışmıştır. Mimarlık dünyasında da kıraathane kültürünün çeşitli mekânsal üretimlerle korunmaya çalıştığı pek çok örnek geliştiriliyor. Nihayetinde Atatürk’ün izinde; Aydın’daki Millet Kıraathanesi de Kitap Kafe de isimleri farklılaşmasına karşın kıraathane kültürünü günümüz gereklilikleri ile güncelleyerek korumaya çalışan aynı mimari mekânlar. Ancak kültürümüzü eriten tarihimizdeki o hatayı yine yapıyorlar; farklı ideolojilerin ürettiği dip dibe aynı mekânlar olarak toplumsal yaşamda bütünleşmeyi değil, ayrışmayı getiriyorlar. Ve ne yazık ki, AKP’li; Millet Kıraathanesine, CHP’li; Kitap Kafeye gidiyor (gitmek zorunda kalıyor)…. 



Yazarın Tüm Yazıları

DEPREM ÖLDÜRMEZ POLİTİKA ÖLDÜRÜR

29 Mart 2024, Cuma

Seçimler Yaklaşırken... Kimi Seçeceğinizin Farkında Mısınız?

23 Şubat 2024, Cuma

UZAY SİYASETİ

21 Ocak 2024, Pazar

YASAL HAKKINIZ OLAN SIĞINAKLARINIZA NE OLDU?

5 Ocak 2024, Cuma

100. YIL #CUMHURİYET

29 Ekim 2023, Pazar

SAVAŞ DURUMUNDA YER ALTI HASTANELERİ

19 Ekim 2023, Perşembe

MİMARLIK DÜNYAYI KURTARABİLİR

2 Ekim 2023, Pazartesi

‘MİMARLIK BÖLÜMÜ’ TERCİH EDECEKLER İÇİN REHBER

3 Ağustos 2023, Perşembe

SANDIKTAN NE ÇIKTI?

17 Mayıs 2023, Çarşamba

TABUTUMUN KIRMIZI KURDELESİ

25 Şubat 2023, Cumartesi

CANSIZ BEDEN

10 Şubat 2023, Cuma

BİR İLÇENİN İL STATÜSÜ KAZANMASI

25 Ocak 2023, Çarşamba

BELEDİYE BAŞKANININ PARTİ DEĞİŞTİRMESİ

23 Aralık 2022, Cuma

BİR ÇÖZÜM ÖNERİSİ: SOSYAL KONUTTA KİRALAMA SİSTEMİ

22 Kasım 2022, Salı

'SOSYAL KONUT HAMLESİ' NE DEĞİLDİR?

7 Ekim 2022, Cuma

ADALET NÖBETİNDE 100. GÜN

3 Ağustos 2022, Çarşamba

3 YENİ PAKETLE YANDAŞ DESTEĞİ

11 Mayıs 2022, Çarşamba

DEMOKRASİYE MESAİ ŞOKU

31 Ocak 2022, Pazartesi

ENES KARA

12 Ocak 2022, Çarşamba

İTİBARDAN TASARRUF DEVRİ

23 Aralık 2021, Perşembe

YILLARDIR SÖNMEYEN ...

7 Ağustos 2021, Cumartesi

KUTULARDA YAŞAMAK

30 Mayıs 2021, Pazar

‘YENİ’ ÜZERİNE SAYIKLAMALAR

10 Mayıs 2021, Pazartesi

şu BÜYÜKler

24 Nisan 2021, Cumartesi

PENCEREMDEN BAKARKEN - 3

5 Nisan 2021, Pazartesi

PENCEREMDEN BAKARKEN - 2

4 Nisan 2021, Pazar

PENCEREMDEN BAKARKEN - 1

3 Nisan 2021, Cumartesi

OTOPARKLILAŞTIRAMADIKLARIMIZDAN MISINIZ?

20 Mart 2021, Cumartesi

İLLA-HİYAT

6 Mart 2021, Cumartesi

AYDIN'IN TURUNCU BİTKİ ÖRTÜSÜ

20 Şubat 2021, Cumartesi

MİLLET KIRAATHANESİ & KİTAP KAFE

6 Şubat 2021, Cumartesi

YOLDA OLMAK

23 Ocak 2021, Cumartesi

ORTA'daki MAHALLE

9 Ocak 2021, Cumartesi

OTOMOBİL KRALİYETİ

26 Aralık 2020, Cumartesi

"TORPİLİN DİYORUM, KİM?"

12 Aralık 2020, Cumartesi

Hayalinizdeki Kent?

28 Kasım 2020, Cumartesi

CUMHURİYETİMİZ VE (ona yakışmayan) KENTLERİMİZ

14 Kasım 2020, Cumartesi

Cumhuriyetimiz ve Kentlerimiz / Deprem Kesintisi

31 Ekim 2020, Cumartesi

"DİKEY BAHÇESİZ YAŞAYAMAM"

17 Ekim 2020, Cumartesi

Bir Mimara Sarılın

3 Ekim 2020, Cumartesi

Taklitlerinden Sakının - 2

19 Eylül 2020, Cumartesi

Taklitlerinden Sakının - 1

5 Eylül 2020, Cumartesi

Depremde Romantik Yürüyüş

22 Ağustos 2020, Cumartesi

Ne Bu Sıcaklar?

8 Ağustos 2020, Cumartesi

Bir Ayasofya Hikayesi

25 Temmuz 2020, Cumartesi

Kamusal Geometri

18 Temmuz 2020, Cumartesi