Çocukların gelişim süreciyle ilgili ebeveynleri endişelendiren önemli konulardan biri ‘Erken Ergenlik’.
Adnan Menderes Üniversitesi (ADÜ) Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ahmet Anık, ailelerin kafalarını karıştıran; ‘Çocuğum ergenliğe mi giriyor?’, ‘Bu durum normal mi, erken mi?’, ‘Tedavisi var mı’ gibi soruların cevaplarını Uzmanına Sor programında, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Betül Akçanal’la, Elvan Yurttaş Uyar’a verdi.
Çocuklarda hormonal bozukluklar hakkında bilgiler veren Dr. Anık’ın program röportajından konu başlıkları şöyle:
HİPOTİROİDİ
Doç. Dr. Ahmet Anık şöyle konuştu:
“Doğuştan Hipotiroidi dediğimiz, doğuştan tiroit bezi hastalıkları çok sık karşılaştığımız bir problem olmaya başladı. Bunu topuk kanından taramazsak; zeka geriliği, büyüme geriliği gibi çok ciddi problemlerle karşılaşıyoruz. Türkiye’de doğan her bebekten topuk kanı aldık. Biz de bu şekilde erken teşhis uyguluyoruz. Yakın takip ediyoruz. Bebeklerin gelişimini takip ediyoruz, tamamen düzgün gelişmelerini sağlıyoruz. Çok etkin bir şekilde tedavi uyguluyoruz. Alileler topuk kanı yüksek çıktı diye panik yapmasın. Çıkar çıkmaz bir endokrin uzmanına başvurarak, tedaviye başladıktan sonra bebeğinizin tamamen normale döneceğini unutmasınlar.
HİPOTİROİDİ TEDAVİSİ
Topuk kanının alınması 3. 5. günler oluyor. Ankara’ya ulaşması laboratuarda çalışması süre gerektiriyor. Nihayetinde bebeklerin bize gelişleri 15. günü buluyor. Biz geldikleri gün teşhislerini koyup, tedavilerine başlıyoruz. Biz bu ilacı ilk 6 ay, ayda bir bebeği yakın takip ediyoruz. Sonra iki ayda bir, daha sonra üç ayda bir diye her defasında açıyoruz bu takip süresini. İlacı yaklaşık 3 yaşına kadar kullanırız. Hasta çocukların yarısı kalıcı, yarısı geçici gruptadır. Geçici grupta; İlk 3 yaşta zeka hızı geliştiği için, çocuk ilaçsız idare edecek seviyedeyse ilacını kesip hayatını hayatına devam ediyor. Kalıcılar, ilacı kullanıyor. Biz risk alıp ilacı erken, 3 yaşından önce kesmek istemiyoruz. Doz kontrolüyle, kan düzeylerinin takibiyle, büyüme takibiyle ilaç kullanımının bebeğe hiçbir yan etkisi yok. Kontrolsüz bir tiroid hormonu, vücutta fazla tiroid hormonlarının etkisiyle çarpıntı, sinirlilik, kemiklerde erken gelişim, boy kısalığı gibi problemlere yol açabiliyor. Dolayısıyla takipli bir tedavide hiçbir yan etki beklemiyoruz.
“SONUÇ NORMALSE GERİ DÖNÜŞ YAPILMIYOR”
Topuk kanı konusunda aileleri tedirgin eden bir başka konu geri dönüş yapılmaması. Topuk kanı normal çıkan hastalara kesinlikle geri dönüş yapılarak bilgi verilmez. Sağlık Bakanlığı bu konuda çok iyi çalışıyor ve ailelerin kafasında sakın soru işaretleri oluşmasın. Geri dönülmemesi iyi bir durum. Sağlık Bakanlığımız geri dönüşlerde hız olarak; Avrupa ve Amerika ülkeleriyle birebir aynı seviyede.
ERGENLİK NEDİR? ERKEN ERGENLİK NEDİR?
Ergenlik en basit tanımlamayla çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemidir. Bu dönemde çocukta ciddi değişimler oluyor. Sadece fiziksel değişim değil, ruhsal, sosyal gibi birçok değişim oluyor. Normal ergenlik kız ve erkeklerde farklı dinamikler taşır. Kızlarda ergenlik, erkeklerden 2 yıl kadar önce başlar ve önce noktalanır. Erkeklerde 2 yıl kadar geç başlar ve geç noktalanır. Bunun nihai sonucu erkek çocukların boyunun, kızlardan 13 cm kadar uzun olmasıdır. Dolayısıyla da aileler de şöyle bir algı var: Ergenlik ne kadar erken olursa, boy kısalığı riski de o kadar fazla. Bu gerçekten doğru bir algı. Erken ergenlik aslında toplum ortalamasından önce çocuğun ergenliğe girmesidir. Kızlarda 8 yaş, erkeklerde 9 yaştır. Bir kız çocuk 8 yaşından önce, bir erkek çocuk 9 yaşından önce ergenliğe ait bir belirti taşıyorsa erken ergenlik oluyor. Ergenliğe ait ilk bulgu tüylenme olabilir. Bu tüylenmenin yerleşim yeri çok önemli. Bu tüylenme koltuk altlarında ve özel bölgelere yerleşir. Bu tüyler, ayva tüylerinden farklıdır artık terminal kıl olmuştur. Koyu renkte, kökü kalın bir kıl görürsünüz. Bu 8 yaşından önce bir kızda ve 9 yaşından önce bir erkekte olursa biz bunu erken ergenlik olarak tanımlıyoruz. Bu, bir kıl bile olsa Endokrin Uzmanı’nı tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Alilelerin ikinci dikkat edecekleri konu cinsiyete özgü değişiklikler. Kızlarda meme gelişimi kıllanmadan daha dikkat edilmesi gereken bir bulgu. Biraz daha ergenliğe özgü bir bulgu. Aile bunu ya memede tomurcuklanma olarak farkeder meme başı hafif şişer, ya da memenin ucunun altında bir lira, elli kuruş gibi eline gelen ağrılı bir plak olur. Çocuk ağrıdığını da söyleyebilir. Çok panik yapabiliyor aileler bunu gördüğü zaman; kitle mi var, kanser mi oldu? Hayır o ergenliğin ilk işareti olan meme gelişiminin tipik özelliği. Bu da bir erken ergenlik işareti.
Erkeklerde kıllanma dışında peniste büyüme, seste kalınlaşma, sivilcelenme gibi bulgular olabilir.
HER ERKEN GELİŞİM ERKEN ERGENLİK ANLAMINA MI GELİR?
Her 8 yaşından önce kıllanan kız veya 9 yaşından önce kıllanan erkek ya da her 8 yaşından önce meme gelişimi erken başlayan kız illaki erken ergenlik deyip ilaç tedavisi alıp, ergenliği durdurulacak değil. Burada önemli iki nokta var;
-Gerçekten erken ergenlik mi?
-Yoksa normalin bir çeşidi mi?
Biz muayene ettikten sonra karar veriyoruz. Bunu da aileyle paylaşıyoruz. Gerçekten erken ergenliği kız çocuklarında açık ara daha sık görüyoruz. En sık sebebi de ideopatik dediğimiz nedeni belli olmayan erken ergenlik. Bu bir erkene kayış. 100 yılın eğilimiyle çocuklarımızın boyu daha uzun. Bunun gibi düşünün kuşağın ergenliği biraz daha erkene kaydı. Aileler panik yapmasın. Ergenlik öne kaydı ama adet zamanı çok etkilenmedi. 8 yaşında bir kızda ergenlik gelişimi başlıyorsa, adet zamanı yine 12 yaşlarında oluyor.
ERKEN ERGENLİK TEDAVİSİ
Gerçek erken ergenlik bulgusu yaptıysak hastaya tedavi uyguluyoruz. Tüm Dünya’da uygulanan iğneleri kullanıyoruz. Bu aracı durdurmaya benziyor. Biz de ergenliği durduruyoruz, çocuğun boy uzaması devam ediyor. Aileler çok kaygılı bu durumlarda. Kaygılanmakta haklılar. Kalıcı bir yan etki bırakmıyor. Üreme üzerine her hangi bir olumsuz etkisi yok. Tedavi uygularken kalsiyum desteği istiyoruz. Ailelerin gönül rahatlığıyla kullanabileceği tedavi yöntemi. Biz 12.5 yaşına kadar bu tedaviyi uyguluyoruz.
GEÇ ERGENLİK
Erkeklerde geç ergenliği daha fazla görüyoruz. Kızlarda 13 yaşını doldurduğu zaman meme büyümesi yoksa, tüylenme yoksa bu gecikmiş bir ergenliktir. 15 yaşında kız çocuklar adet görmediyse uzmana başvurmalı. Erkeklerde de yumurtaların hacmine bakıyoruz. Hocam bütün arkadaşların sakalları çıkmaya başladı, sesleri kalınlaştı gibi şikayetlerle geliyor aileler. Erkeklerde de 14 yaş geç ergenlik oluyor. Gecikmiş ergenlikte de çocuğu takip ediyoruz. Gecikmiş ergenliğin en sık nedeni yapısal oluyor. Yapısalsa hormon takviyesi yapıyoruz. Kalıcı gecikmelerde ise biz eksik hormonları günlük olarak ağızdan hap şeklinde, iğne şeklinde veya jel şeklinde yapabiliyoruz. Bir kızın adet süresi uzun sürüyorsa bu durum kızda şiddetli kansızlık yaratabilir. Bir kızın adeti 10 gün sürüyorsa, günlük 10 ped kullanıyorsa mutlaka endokrinoloji uzmanına başvurulmalı. 18 yaşına kadar adetle ilgili sıkıntılar yaşayan çocuklar endokrin uzmanlarına başvurmalıdır. Burada doğru bilinen yanlış; Kadın doğum uzmanına gidilmesidir.
BOY KISALIĞI
Boy kısalığın altta hastalığı var mı diye tarıyoruz. Bir çok sebebi olabiliyor. Organizmanın sağlıklı olmasına bakıyoruz. Kemik yaşına bakıyoruz. Kemik yaşı geride çıkarsa sevinmeliler. Büyüme hormonu eksikliği varsa bunu da iğnelerle destekliyoruz. Çok düzgün sonuçlar alıyoruz. Büyüme hormonu eksik ve yerine koyuyorsanız güvenli bir tedavi. Sağlıklı beslenen bir çocuğun ekstra bir takviyeye gerek yok. Piyasada bir çok ürün var. Bunlar zarar veriyor. Bu tedavinin başlanması için devletin belirlediği kriterler var. Bu kriterleri başlıyorsa hasta tedavi uygulanıyor. Bu pahalı bir tedavi. SGK bunu karşılıyor. Burada tedaviye uyum çok önemli. Anne ve baba kısa olup çocuk da kısa olmasın diye bize gelenler oluyor. Bunun da yöntemleri var. Aile ile detaylı konuşuyoruz. Tedavisine başlıyoruz.
ÇOCUKLAR BUNLARDAN UZAK DURMALI
Çocuklar fastfood ürünlerinden, şekerli içeceklerden, ambalajlı ürünlerden uzak durmalı. Çocuklara abur cubur yedirmeyin. Çocuğa kıyamıyoruz diyerek abur cubur yediriliyor, ama böyle farkında olmadan kıyıyorsunuz zaten. Zarar grubu olan her şeyden uzak tutmak gerekiyor. Çocuklar alması gereken kaloriyi, bir abur cuburdan çok fazla alıyor. Bizim mutfak kültürümüz var. Biz bunları uygularsak, çocuklar sağlıksız yetişmez. Çocuk doyduğunu hissedecek ve günlük alması gereken kaloriyi o öğünde alacaktır. Bu şekilde de çocuğu hiçbir şeyden kısıtlamayabiliriz. Çocuklar çikolata yerine incir yiyebilir. Sonuç itibariyle dışarıdan uzak, eve yakın duracağız. Biz pişirip, biz tüketeceğiz.
ÇOCUK ENDOKRİNOLOJİ UZMANI HANGİ HASTALARA BAKAR?
Çok geniş bir yelpazeden söz ediyoruz. Çocuklarda hormonal bozuklukları sıklık sırasına göre sıralamak gerekirse obezite en önde geliyor. Bunun dışında tiroit problemleri, şeker hastalığı, böbrek üstü bezinin hastalıkları, kız çocuklarında adet düzensizliği problemleri gibi çok yaygın bir alana hizmet ediyoruz. Ama temel olarak söylemek gerekirse, obezite, kilo artışı, şeker hastalıkları, ergenlik gibi, boy kısalığı ve büyüme geriliği olarak belirtebiliriz.
(ŞADİYE YILMAZ)
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.