Son zamanlarda tüm dünyaya damga vuran dizi Squid Game’i birçok kişi izlemiştir. Dizide insanların hayatta kalabilmek için her türlü oyuna başvurmaları biz olsak ne yapardık sorusunu akıllara getiriyor. Her şeye rağmen dizide o şartlar altında dahi yarışmacıların birbirlerine yardım edebildiğini de gördük. Kuşkusuz iyilik yapmak ya da başkalarına yardımda bulunmak bizlere insan olduğumuzu hatırlatan en güzel erdemlerden birisi. Peki bu denli çıkarların ön plana alındığı günümüz dünyasında diğer insanlara yapılan iyilikler, edilen yardımlar ne kadar temiz, arkasında yatan motivasyon ne? Psikoloji biliminin alt dalı olan sosyal psikolojide yardım etme konusuyla ilgili farklı teoriler ortaya atılmış. Bunlardan bazıları nelermiş daha yakından bakalım.

Yardım etme ile ilgili fikir yürüten teorilerden birisi karşılıklılık teorisi. Bu kuram insanların yardımlaşmasının altında yatan temel motivasyonun yardım edilen kişiden geri yardım görme ihtimalini artırmak olduğunu söylüyor. “Şimdi yardım edersem, sonra o da bana yardım eder.” düşüncesiyle ilerliyor işler. Bir nevi ileriye dönük bir yatırım. Yardım gören kişinin kendini borçlu hissetmesi karşılık olarak yardım etme ihtimalini de artırmakta. Yardım ya da iyilik diyince illa ki çok büyük şeyler düşünmeye gerek yok. En basitinden hiç tanımadığımız bir kişinin söylediği selamlaşma cümlesine aklımızda o kişiye selam vermek olmasa bile karşılık verme ihtiyacı duyarız. 1976 yılında yapılan bir araştırmada Noel’de rasgele kişilere tebrik kartları yollanmış. Bu kartları alan birçok kişi yollayanı hiç tanımasa dahi yollanılan kartlara karşılık tebrik kartları yollarken bazıları sonraki Noel günlerinde bile tebrik kartı yollamaya devam etmiş. Bu konu ile ilgili bir başka çarpıcı örnek ise marketlerde veya pazarlarda tadımlık ürünlerin verilmesi. Eminim hepimiz bu tuzağa düşüp belki de almayacağımız ihtiyacımız olmayan bir ürünü satın almışızdır. Tadımlık ürünlerin verilmesinin arkasındaki satıcı mesajı her ne kadar ürünüme güveniyorum mesajı gibi gözükse de aslında olay bu teori ile ilgili. Bize verilen ücretsiz ürün karşısında bizim borçlu hissedip o ürünü satın almamız aslında satıcıların temel gayesi. Artık bu satış stratejisine karşı daha uyanık davranabiliriz.

Bu konuyla ilgili ilginç hususlardan birisi de seyirci etkisi denilen kavram. İlginçtir ki kalabalık bir caddede yere düşmüş birisine yardım edilme ihtimali, daha az insanın olduğu bir caddede yardım edilme ihtimalinden daha düşük. Bunun sebebi olarak ise kalabalık caddede sorumluluğun daha fazla insana dağılması. Kalabalık caddede nasıl olsa başkaları da var gibi bir düşünce ile yaklaşılabilirken daha az kişinin olduğu bir yerde kişiler sorumluluğunu üstlerine daha fazla almakta ve yardım etme ihtimalleri daha fazla olmakta. Bu tip yardım ihtiyacı duyulan durumlarda kalabalığa yardım edin şeklinde bağırmak yerine o an gördüğünüz kişinin ayırt edici özelliklerini öne çıkararak yardım istemek daha etkili olacaktır. Örneğin kırmızı tişörtlü, uzun saçlı gibi. Amerika’da işlenen ünlü Genovese cinayetine tam 38 kişi tanıklık etmiş ancak yarım saat süren olaya hiçbir görgü tanığı yardım etmemiş. Bu tip sıradışı durumlarda ilk önce kişiler diğerlerinin nasıl tepkiler verdiğine bakmakta. Bu cinayette de görgü tanıkları diğer insanların tepki vermemelerini yardım etmemelerine bir neden olarak söylemişler ve normal bir aile içi kavga sandıklarını belirtmişler.

Yardım etme ile ilgili birçok farklı teori bulunmakta. İnsanların tamamen empati yaparak çıkar amacı gütmeden yardım edebildiğini söyleyen kuramlara karşılık; bunun karşılıksız olmadığını, zor durumdaki birini gördüğünde kişinin artan stres seviyesini düşürmek amacıyla yardım ettiğini söyleyen kuramlar da mevcut. Yazımı tamamlamadan önce Denge gazetesine ve emekçilerine teşekkürlerimi iletir ve haftalık psikoloji içerikli yazılarımla burada olacağımı hatırlatmak isterim. Sevgilerle...