-Babam normal değil doktor bey! Erkenden yattı. Baktık ateş gibi yanıyor. Bütün gün bahçede çalışmış. Bunu zaten yapar ama son bir kaç gündür de ishal olmuştu, halsizdi. İshalden olur mu bu durum?
Beynimizde sıcaklığı düzenlemesi nasıl ve nerede olur?
Vücudumuzun sıcaklığı bütçe hesabı gibidir. Gelirler ve giderler arasındaki farka bakılır. Birikim ancak gelirler fazla ise olur. Vücutta üretilmiş ısı ve etraftan gelen ısı miktarı ile kaybedilen ısı arasındaki fark vücut sıcaklığını verir. Ancak ısının vücutta birikmesi, paranın birikmesi gibi iyi bir şey değildir. Hastalık yapar. Hipotalamus adı ile bilinen beyin merkezi bu hesabı tutan yerdir. Sıcaklığı 36 ile 37.5 °C arasında tutmaya çalışır. İşini çok ciddiye alır ve 1 derecelik bir yükselmede bile deriye giden kan damarlarını genişletir, terleme işlemini başlatır. Kan, terleme sırasında deriden çıkan ısı ile soğutulur. İçeriye -kalorifer borusu gibi- döndüğünde de vücudun içi soğuyacaktır.
Isı nasıl yayılır? İnsan için hangi yayılma yöntemleri önemlidir?
Isı dört yolla yayılır. Katılarda olduğu gibi değme - dokunma yolu, gaz ve sıvılarda olan yansıma yolu, elektromanyetik dalgalardaki radyasyon yolu ve sıvılarda olan buharlaşma yolu kullanılır. Radyasyon yolunu daha basit olarak vücut sıcaklığının ortam sıcaklığına -ısı alarak ya da vererek- ulaşması durumu diye anlatabiliriz. Vücut ısı alış verişinde % 65 oranında radyasyon yolunu kullanılırken, % 35 oranında da terleme yolunu kullanır. Terleme ile saatte 2 litreye kadar sıvı dışarı atılabilir. Ancak atılan bu sıvı geri konmalıdır ki sistem düzgün çalışmaya devam edebilsin (kalorifer borularındaki sıvının eksilmemesi gibi).
Isı ile ilişkili hastalıklar nelerdir?
Isı ile ilişkili olan hastalıklar arasında en masum olanı "isilik" durumudur. Ter bezleri sıcak ve nem nedeni ile tıkanır, ter bezi kanalı şişer. Kıvrım yerleri, yüz - boyun gövde ve ellerde sık gözlenir. Serin ortam ve ılık duş alma ile düzelir.
Bir diğer hastalık sıcak ile bacakta "şişliklerin-ödemlerin" oluşmasıdır. Bir kaç gün içinde bacakları kaldırmak ile düzelir. Kalp hastalığı ya da böbrek hastalığı ile lenf bezlerindeki bozuklukla ilişkili değildir.
Kanın bacaklarda göllenmesi, terlemenin artması bayılma durumunu ortaya çıkarabilir. Vücutta dolaşan sıvı miktarı hem azalmış, hem de terleme ile kanın iç yapısı değişmiştir. Bu durum yine yaz döneminde sıcaklar ile birlikte egzersiz sonrasında görülen bacak kramplarının da nedeni olabilir. Sıvı kaybı ve tuz kaybı derinleştiğinde artık tüm vücudu ilgilendiren yakınmalar gözlenir. Bunlar arasında yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, baş ağrısı, aşırı susama hissi, bulantı, kusma ve kramplar sayılabilir. Bu gibi durumda özellikle hatırlanması gereken bir takım şeyler vardır. Koltuk altı sıcaklığı gerçek sıcaklığı yansıtmaz, rektal yolla (dışkılama yolu) sıcaklığın ölçülmesi gereklidir. Bu durumda ateş düşürücü ilaçlar fayda etmezler. Kişiyi soyarak fazla ısıyı atmasını sağlamak, eksik olan sıvıyı ve mineralleri geri yerine koymak gereklidir.
Rektal yolla bakılan sıcaklık 40.6 °C'nin üzerine çıkarsa artık "sıcak çarpması" denilen, ölümcül olabilen ve acil tedavi gerektiren bir durum var demektir. Bu durumda hızlı ve derin nefes alma, epileptik nöbetler, hayal görme ve etrafı tanımama, bayılma ve hatta koma durumu gözlenir. Kan tablosu da ciddi olarak etkilenmiştir. Kandaki sodyum, potasyum, şeker seviyeleri bozuktur, kanın pıhtılaşmasını sağlayan trombosit denilen hücrelerin sayısı azalmıştır. Sodyum-potasyum ve şeker vücudun temel yapı taşı olan "bir hücrenin" normal çalışabilmesi için hayati derecede önemlidir. Trombosit sayısı azlığı ise kanamalara yol açması nedeniyle aynı derecede önem taşır. Düzgün çalışmayan yapıların yıkılması ile de karaciğer ve böbrekte yetersizlik hali ortaya çıkar. Bu nedenle şüphe halinde en yakın sağlık birimine gitmek gereklidir.
Kimler daha duyarlıdır? Nasıl önlenir?
Her yaştan ve cinsten kişi ısı ile ilişkili hastalıklara duyarlı iken, bebek-yaşlı-hamile bireyler daha fazla etkilenir. İleri yaştaki bireylerin bilinen kalp ve şeker hastalığı, bunama, yüksek tansiyon, çok sayıda ilaç kullanımı (Alkol kullanımı, parkinson - yüksek tansiyon- troid hastalığı tedavisi için kullanılan ilaçlar) gibi hastalıkları var ise duyarlılık artar.
Önlemek tedavi etmekten daha iyidir. Bu nedenle sıcakta dışarı çıkmamak ve çalışmamak, yeterli sıvı almak - alkol ve kafeinli içeceklerden uzak durmak, serin yerde durmak ve ince giyinmek gerekir. Çocukların sıcakta parka çıkarılmaması, arabada bekletilmemesi, mutlaka dışarı çıkmak gerekiyor ise sabah erken ve akşam geç vakitte çıkılması önerilebilir.